Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych3

Wykład V:

Płeć i autobiografia 1. Życie i tekst

W wykładach często używam słowa „postmodernizm”, przypisując obecny stan refleksji bardzo wyraźnie tej formacji. Można by wymarzyć sobie, choćby niewielką, książkę, która wyjaśniłaby, podzieliła feminizm pomiędzy modernizm i jego zaprzeczająco-wchła-niające kontynuacje. Coś na kształt książeczki Fokkemy Histońa literatury - modernizm i postmodernizm¹ - niezwykle przejrzystego zestawienia cech obu okresów i estetyk. W polskim literaturoznawstwie znajdziemy także, obszerniejsze i bardziej skomplikowane, książki na ten temat - przede wszystkim autorstwa Ryszarda Nycza - nie ma natomiast analogicznej próby uporządkowania feminizmu².

Oczywiście, możemy z grubsza odtworzyć związki, różnice i analogie między kulturą w ogóle a słyszalnym w niej głosem kobiet, przede wszystkim zaś modernistyczną podstawę emancypacji z przełomu XIX i XX wieku. Dopowiedzeń i systematyki wymagałby problem dla nas, podczas tych wykładów, chyba najistotniejszy - zależności między koncepcją podmiotu, partycypacją w przestrzeni publicznej a światopoglądem i estetyką, dzielonymi z moderną i postmodemą. Ponieważ jest to zadanie fundamentalne i obszerne, zajmę się zaledwie jego nitką, zapowiadając na przyszłość cykl wykładów poświęconych wyłącznie temu rozpoznaniu.

Temat wydaje się doniosły nie tylko ze względu na teoretyczne uporządkowanie, będące jednym z celów rozważań akademickich. Także dlatego, że politycznie zdajemy się wkraczać w „nowo-starą erę”, ale nie mam na myśli New Age, lecz powtórkę z dziewiętnastowiecznego brania w karby, które odczuli ówcześni „słabsi na ciele i duchu”, a więc kobiety, homoseksualiści, chorzy psychicznie. Problemowi temu poświęciła książkę Elaine Showalter, analizując między innymi histerię antyprostytucyjną, antypornograficzną i an-tyhomoseksualną fin de siecle’u³. Jej spostrzeżenia, sprzed kilku lat, potraktować można jako złowieszczą prognozę, gdy obserwuje się działania międzynarodowych organizacji, oficjalne stanowiska rządów, nacisk na upowszechnienie restrykcyjnych praw (idzie przede wszystkim o przyjęcie analogicznych do szwedzkich uregulowań karzących klientów prostytutek, ale także o zaostrzanie zakazu aborcji lub przebieg dyskusji na ten temat w wielu krajach), czy też po prostu publicystykę początku kolejnego wieku. Wszystkie podobieństwa, u poprzedniego schyłku oparte na doskonalącej się teorii ewolucji oraz jej filozoficznych przetworzeniach, dziś wprzęgnięte w neosocjobiologiczną wiedzę, skutkują niechęcią do podmiotu zdefiniowanego ze względu na jego seksualność oraz potrzebą porządkowania wszystkich dziedzin życia uznanych za anarchizujące. Katechizm Kościoła Katolickiego nazywa homoseksualizm „szczególnym nieuporządkowaniem”. Wygląda na to, że walczymy dziś szczególnie z wszelkim nieuporządkowaniem, które wykracza poza tradycję: nie dziwią panowie przed stojakami z pornografią, trzeba

109

D.W. Fokkema, Histońa literatury - modernizm i postmodernizm, przeł. H. Janaszek-Ivanićkova, Warszawa 1994.

Choć oczywiście wszystkie wymieniane przeze mnie w części O wrażliwości na pleć (i uchylaniu kolejnych zasłon) jako strategii lektury w krytyce literackiej (por. zwłaszcza podrozdz. Gender i badania historycznoliterackie) historycznoliterackie syntezy omawiają modernistyczne cechy pisarstwa wybranych autorek.

Por. E. Showalter, Sexual anarchy. Gender and Culture at the fin de siecle, London 1996.