Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych8

jako tajemnicę rozsadzającą od środka teksty kobiet zamkniętych przemocą wewnątrz patriarchalnej rodziny.

Czy kobiece autobiografie nie są raczej „śladem braku”, jak coraz częściej piszą zwolennicy konstruktywistycznej teorii ról płciowych? Czy uwaga „kupiłam funt masła” - opowiada biografię inną od tej, którą miałby dla kobiety mężczyzna? Nie odpowiadajmy stanowczo na to pytanie, być może rację majolanta Brach-Czaina, która kobiece krzątactwo czyni podstawą wglądu hermeneutycznego¹. Kobieta, przez codzienny kontakt z bytem na jego najniższym poziomie, ,jest u bytu”, nie potrzebuje się do niego wyprawiać. Więc funt masła, chociaż stanowi część opowieści konsumenta-męż-czyzny, może być funtem przeważającym na szali poznania. Tylko jak przeformułować własne oczekiwania czytelnicze? Jak odejść od podziału na „ważne” i „nieważne”, na literaturę „uniwersalną” i „kobiecą”? Nie zostawiając w bibliotece wyłącznie pamiątek po dobrych kobietach, skatalogowanych przez Klementyny z Tańskich Hoffmanowe?

2. Dysydenci, kobiety, kliniczna śmierć podmiotu

Nad siłą autobiografii jako ekspresji jednostki i źródle „autentycznej historii” zastanawiają się nie tylko genderyścl Problem styku perspektyw metodologicznych powinien szczególnie inspirować literaturoznawstwo naszej części Europy, gdzie można było przez lat kilkadziesiąt poddawać obserwacji oscylacje i związki między publicznym i prywatnym, właściwe intymistyce. I to, jak zagęszczanie się publicznego wokół zmienia prywatne we wspólnotowe, odbierając mu wymiar intymnego. Jak to, co tradycyjnie bylibyśmy gotowi zostawiać kobiecie, nagle staje się uniwersalne, a wartości męskie -walka, działanie, konceptualizacja życia - wypełniają kobiece notatniki.

Ta siła „rosła w siłę” w czasie, gdy Ameryka i Europa Zachodnia ogłaszały kolejne śmierci podmiotu. Epistemologia postmodernistyczna opierała się na metaforze śmierci, która okazała się kliniczna, bowiem dzisiejszy, zwrócony na prawo dyskurs humanistyczny nie jest w stanie poradzić sobie z etycznym wyzwaniem, jakie stwarza życie bez sankcji autorytetu siły, a estetyka wyczerpania zdaje się nie mieć odbiorców.

Tak czy inaczej, lokalny, powiedzmy - wschodnioeuropejski przypadek autobiografii rozpatrywać trzeba oczywiście na szerszym tle. Opowieść o podmiocie autobiograficznym, zanim ustalimy jego płeć, należałoby snuć na tle opowieści o śmierci autora w epistemie postmodernistycznej - jest jej drugą stroną, zaprzeczeniem, rewersem. Umarli - czy żyją w konfesjach? Rozpłynęli się w tekstowych „grach”, „głosach”, lecz dadzą się odszukać w skrupulatnie spisywanych przebiegach dnia i spisach lektur. Czy gra nie infekuje samopoczucia diarystów? Czy potrzeba subiektywizmu nie osłabia pokusy polifonii? Musi tak być, inaczej ktoś z diagnostów „najważniejszych tendencji” w literaturze XX wieku nie ma racji.

Według Erazma Kuźmy jednym z symptomów odejścia od wczesnomodernistycznych koncepcji podmiotowości jest delegowanie innych podmiotów czy postaci, by toczyły między sobą dialog w zastępstwie osłabionego nadawcy-autora-narratora-Ojca-Innego--Boga². Mówiąc o „podmiocie tekstów wszystkich”, „postawie autobiograficznej”, „kreacji autora w tekście”, „bohaterze autobiograficznym jako sobowtórze”³, nie sposób zapomnieć, że teoria prze-

119

J. Brach-Czaina, Szczeliny istnienia, wyd. II, Kraków 1998.

E. Kuźma, Język jako podmiot współczesnej literatury, w: Z problemów podmiotowości w literaturze polskiej XX wieku, red. M. Lalak, Szczecin 1993, s. 21.

Metaforyczne określanie podmiotów w tekście jako „oddelegowanych” przez autora to formuła używana w narratologii dla podkreślenia umowności tekstowych gier postmodernizmu. Zamiast wiarygodnego „ja” w tekście znajduje się jego „próba”, „hipoteza”, „zastępstwo”, „kopia bez oryginału”.

Podstawę stanowi tu książka: M. Czermińska, Autobiografizm i powieść czyli pisarz i jego postacie, Gdańsk 1987.