interpretacja słownik cz2

218 bądź jako wynik ich odniesienia do tłumaczących zjawisk innej kategorii (np. twórczość pisarza interpretowana jako wyraz świadomości grupy społecznej). We współczesnym literaturoznawstwie najbardziej wykrystalizowane style L wiążą się z takimi kierunkami badawczymi, jak —> psychoanalityczna krytyka, -* marksizm, —► egzys-tencjalizm, |§ New Criticism, m poetyka lingwistyczna. Zasadnicze różnice między nimi sprowadzają się do dwóch momentów: 1. każda z metod i. zakłada sobie tylko właściwą technikę przechodzenia od danych bezpośrednio obserwowalnych do ukrytych znaczeń całościowych (zarazem w czym innym te znaczenia upatrując), 2. każda też inaczej pojmuje kategorię kontekstu wyjaśniającego (może nim być sytuacja społeczna, psychika twórcy, system językowy, tradycja etc.). Równocześnie jednak istnieje cały szereg metodologicznych zagadnień wspólnych wszelkim szkołom i. literaturoznawczej; zagadnienia te stanowią domenę szeroko rozumianej -> hermeneutyki, uznawanej dziś przez niektórych za podstawę wszelkich dociekań humanistycznych. Spośród typów i. uprawianych w ramach nauki o literaturze stosunkowo najbardziej rozwinięte są techniki całościowej i. dzieła lit., stawiające sobie za zadanie dotarcie do indywidualnej swoistości rozwiązania pisarskiego (-> explication de texte, -> sztuka interpretacji). Zasadnicze kwestie metodologiczne wiążą się tutaj ze stosunkiem i. do poprzedzającej ją (w sensie logicznym) -* analizy dzieła literackiego oraz ze stosunkiem zabiegów interpretacyjnych do -* wartościowania. I. jest więc traktowana bądź jako ukoronowanie dociekań nad dziełem, bądź jako działanie dostarczające przesłanek dla aktu wartościowania.

Lit.: E. D. Hirsch jr, Yalidity in Interpretation, 1967; J. Kmita, Z metodologicznych problemów interpretacji humanistycznej, 1971; H. Góttner, Logik der Interpretation, 1973; On Interpretation, zeszyty tematyczne „New Literary History” 1973, nr 1, 2; J. Sławiński, Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego, [w zbiorze:] Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, red. H. Markiewicz, J. Sławiński, 1976; E. D. Hirsch jr. The Aims of Interpretation, 1976; Rozumienie, interpretacja i krytyka, [w zbiorze:] Znak, styl, konwencja, red. M. Głowiński, 1977; R. Haas, Theorie und Praxis der Interpretation 1977; W. A. Davis, The Act of Interpretation, 1978; S. Sontag, Przeciw interpretacji, „Literatura na Świecie” 1979, nr 9; G. Pasternack, Interpretation, 1979; P. D. Juhl, Interpretation, 1980;

r

(INTERPRETACJA) - IN fERTEKSTUALNOŚĆ

H. Markiewicz, O interpretacji semantycznej utworów literackich, „Pamiętnik Literacki” 1983, z. 2; Interpretacja dzieła, red. M. Czerwiński, 1987; W. V. Harris, Interpretative Acts, 1988; E. Kuźma, Spór o wartość i zasadność interpretacji literackiej, „Pamiętnik Literacki” 1989, z. 3; T. Walas, Interpretacja jako wartość, tamże; P. B. Armstrong, Conflicting Readings: Yariety and Yalidity in Interpretation, 1990; U. Eco, Les Limites de 1’interpretation, 1992; J. Sławiński, Uwagi o interpretacji (literaturoznawczej), [w:] Próby teoretycznoliterackie, 1992; R. Nycz, Teoria interpretacji: problem pluralizmu, [w:] Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, 1993; J. Schutte, Einfiihrung in die Literatur-interpretation, 1993; G. L. Hagberg, Meaning and Interpretation, 1994; A. Spree, Kritik der Interpretation, 1995; J. Sławiński, Miejsce interpretacji, „Teksty Drugie” 1995, nr 5; U. Eco, J. Culler, Ch. Brooke-Rose, Interpretacja i nadinterpretacja, red. S. Collini, 1996; zob. też hermeneutyka,

₍ sztuka interpretacji, js ____|

Interpretatio (łac. = objaśnienie, wyjaśnienie)

— przedstawienie jednej myśli w wielu wariacyjnych ujęciach słownych za pomocą nagromadzenia wyrażeń synonimicznych i bliskoznacznych (-* synonimy), tworzenia -> peryfraz i —> parafraz, rozwijania konceptów etymologicznych i obrazowania animizującego (-» animizacja,

-» personifikacja, -» prozopopeja); figura retoryczna będąca najważniejszym sposobem amplifi-kacji mowy (-> amplificatio). Inna nazwa: ex-politio. Por. descriptio, distributio, nagromadzenie, wyliczenie, aos

Interpunkcja (< łac. interpunctio = oddzielenie znakami; ang. punctuation, fr. ponctuation, niem. Interpunktion, ros. nyuKmyaąuH) — 1. ogół znaków przestankowych (np. kropka, przecinek, średnik) używanych w piśmie przez określoną społeczność językową; 2. ustalone i obowiązujące zasady stosowania tych znaków, tk

Interrogatio (łac. = pytanie) — pytanie będące -* figurą retoryczną stosowane w różnych postaciach i funkcjach przez mówcę, np. jako -» erotema, -S pytanie retoryczne, —► ratiocina-tio, -* subiectio. Por. aversio. aos

Interrnptio (łac.) zob. Aposiopesis

Intertekstualność (ang. intertextuality, fr. inter-textualite) — sfera powiązań i odniesień między-

r

(1NTERTEKSTUALNOŚĆ) - 1NTERVIEW_

tekstowych, w której uczestniczy dane dzieło; obszar wypowiedzi i sposobów mówienia, wobec których określa ono swoją formę i znaczenie. Każdy tekst słowny sytuuje się w polu innych tekstów, naśladując je, kontynuując, przekształcając, pozostając z nimi w relacji pytanie—odpowiedź, a nawet odrzucając je czy unieważniając. Jest dla nas zrozumiały w takiej mierze, w jakiej potrafimy uchwycić jego położenie w owym polu. Dotyczy to w szczególności dzieła lit., które nieodmiennie stanowi element rozległej przestrzeni intertekstualnej, obejmującej nie tylko inne dzieła, ale także pozaliterackie formy wypowiedzi. Znajduje się ono w wielorakich powiązaniach „dialogowych” (-+ dialogowość) z tekstami wypełniającymi tę przestrzeń i relatywizuje się do różnorodnych kodów mowy, które są w niej reprezentowane. Zjawiska i. występują w rozlicznych postaciach, z których najważniejsze to: 1. relacje między rozmaitymi cząstkami lub poziomami tekstowymi wewnątrz dzieła: np. zbliżenia i oddalenia między narracją a mową bohaterów w utworze powieściowym (zwłaszcza -» mowa pozornie zależna jako twór interteks-tualny), między -* idiolektami poszczególnych osób w utworze dramatycznym, między tekstem właściwym a -> metatekstem itp.; 2. wszelkie przywołania w obrębie danego dzieła innych konkretnych wypowiedzi, które je poprzedzają (w tym przede wszystkim innych dzieł lit.): —*■ cytaty, aluzyjne napomknięcia (-> aluzja lit.), nawiązania kontynuacyjne lub parodystyczne (-» parodia), różnego rodzaju -* parafrazy, polemiki, odwołania (-» palinodia), itp.; formą skrajną jest w tym względzie -* collage, będący w całości kombinacją elementów Innych tekstów (np. -» centon); 3. naśladowanie w dziele lub jego fragmentach form czy stylów wypowiedzi o wyraźnie rozpoznawalnym charakterze, a więc określonych -» socjolektów, -» dialektów, -* stylów funkcjonalnych, historycznie nacechowanych stylów artystyczno-literackich, stylów pisarzy, -f> manier literackich: wszelkiego typu if§ stylizacje (m.in. -> pastisz), a także odmiany tzw. -* mimetyzmu formalnego; 4. położenie utworu w pewnej klasie utworów realizujących ten sam wzorzec morfologiczny: zwłaszcza jego przynależność do określonego -» gatunku lit.; z innymi egzemplarzami gatunku łączy go wspólne odniesienie do owego zwierzchniego wzorca —> również wtedy, gdy z żadnym z nich nie pozostaje w bezpośrednim związku międzytekstowym; 5. relacje między danym utworem a wszelkimi teks

219

tami, jakie powstały w następstwie jego pojawienia się, a więc utworami tak czy inaczej doń nawiązującymi, komentarzami krytycznoliterackimi, których stał się przedmiotem, opracowaniami historycznoliterackimi na jego temat itp., a również relacje wszystkich tych tekstów między sobą; 6. odniesienia intersemiotyczne — między tekstami słownymi (przede wszystkim literackimi) a tekstami reprezentującymi inne systemy znakowe: współdziałanie różnych porządków se-miotycznych (w tym literackiego) w obrębie -*■ widowiska teatralnego, tekst poetycki w kontekście utworu muzycznego (np. w -♦ pieśni), uzupełnianie się pierwiastków pikturalnych i werbalnych w utworach plastycznych (np. w -* emblematach czy w plakatach), literackie ujęcia tematów malarskich i muzycznych — i odwrotnie, adaptacje filmowe utworów narracyjno-lite-rackich itp. Problematyka i., znana w różnych swoich fragmentach dawniejszemu literaturoznawstwu, zasadniczego znaczenia nabrała w obrębie -+ poststrukturalizmu, który usystematyzował ją i stworzył dla niej szerokie ramy teoretyczne (dość zresztą nieokreślone).

Lit.: J. Kristeva, Semeiotike. Recherches pour me semanalyse, 1969; Intertextualites, „Poetiąue” 1976, nr 27 (zeszyt tematyczny); M. Foucault, Archeologia wiedzy, 1977; J. Culler, Presupozycje i intertekstualność, „Pamiętnik Literacki” 1980 z. 3; Dialogizitat, hrsg. R. Lachmann, 1982; G. Genette, La Litterature au second degre, 1982; M. Głowiński, O intertekstualności, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 4; O intertekstualności, „Pamiętnik Literacki” 1988, z. 1 i 2 (zbiór prac tłumaczonych: L. Jenny, M. Riffaterre, Z. Ben--Porat, W. D. Stempel, C. Uhlig, A. de Libera, A. Topią); H. Markiewicz, Odmiany intertekstualności, [w:] Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, 1989; W. Bolecki, Pre-teksty i teksty. Z zagadnień związków międzytekstowych w literaturze polskiej XX wieku, 1991; Influence and Intertextuality in Literary History, 1991; O intertekstualności, „Pamiętnik Literacki” 1991, z. 4 (zbiór prac tłumaczonych: M. Pfister, R. Lachmann, L. Hutcheon); Między tekstami. Intertekstualność jako problem poetyki historycznej, red. J. Ziomek, J. Sławiński, W. Bolecki, 1992; S. Balbus, Między stylami, 1993; R. Nycz, Intertekstualność i jej zakresy, teksty, gatunki, światy, [w:] Tekstowy świat. Post-strukturalizm a wiedza o literaturze, 1993; zob. też cytat, dialogowość, parodia, stylizacja, js

Interyicw (ang.) zob. Wywiad