Kompendium Wiedzy geografii36

Strefy geopolityczne świata według H. Mackindcra (źródło: H. Mac-kindcr, The Geographical Pivot of History, Royal Geogr. Society, London 1904. s. 28)

oraz gospodarczo państwa muszą prowadzić politykę ekspansji terytorialnej zapewniającą im niezbędną do rozwoju przestrzeń życiową.

Na przełomie XIX i XX wieku pojawiła się koncepcja amerykańskiego admirała Alfreda Mahana (1840-1914), który widział geopolityczną wyższość w „siłach kontrolujących morza i oceany”. Poglądy Mahana zostały wprowadzone w życie przez Stany Zjednoczone głównie za czasów prezydenta Th. Rooscvella. Ameryka zerwała z polityką izolacjonizmu na przełomie XIX i XX wieku — czego wyrazem było przystąpienie tego kraju do wojny przeciwko Hiszpanii ora/ do I wojny światowej — rozpoczynając proces budowy imperium i przemiany w mocarstwo światowe.

W 1904 roku geograf brytyjski H.J. Mackinder (1861-1947) opracował swoją koncepcję „bilansu geopolitycznego" świata, według której świat dzieli się na cztery podstawowe strefy geopolityczne:

1.    Serce lądu, oś świata (Heartland, Pivot areu).

2.    Wewnętrzny pólokrąg peryferyjny, wewnętrzna strefa brzegowa, półksiężyc (Inner or Marginal Crescent).

Granice światowych panregionów według K. Haushofcra (źródło: „Zeitschrift flir Gcopolitik’*. No. 2. Monachium 1925, s. 12)

3.    Zewnętrzny półokrąg peryferyjny (wyspiarski), zewnętrzna strefa brzegowa, półksiężyc (Oitter or fnsular Crescetit).

4.    Basen Oceanu Światowego.

Według Mackindera należałoby zneutralizować Heartland (do niego zaliczał Rosję, Chiny, a później także Niemcy), ponieważ posiada on źródła naturalne i wszelkie podstawy do kierowania całym światem. Mackinder wierzył zatem, że źródłem mocy geopolitycznej jest największa masa kontynentalna świata, zasobna i trudno dostępna, skoncentrowana w Eurazji.

Po 1 wojnie światowej pod kierunkiem K. Haushofcra (1869-1946). niemieckiego generała i geografa, kierownika monachijskiego Institut fur Gcopolilik i założyciela w 1924 r. czasopisma „Zeitschrifl flir Politik”, powstaje niemiecka doktryna geopolityczna opierająca się na ideach Ratzla. Doktryna ta była wykorzystywana przez polityków i propagandę Niemiec hitlerowskich do uzasadnienia i usprawiedliwienia agresji i podbojów terytorialnych.

W tym samym czasie we Francji, w ramach tzw. posybilis-łyczncgo kierunku w geografii, rozwijała się francuska szkoła geopolityczna, zapożyczająca wiele z ówczesnych osiągnięć historii, etnologii, kulturologii, socjologii i innych nauk społecz-

55