konspekt (20)

Postrzeżenia zmysłowe są wcześniejsze od refleksji, dostarczając materiału dla umysłu. Natomiast wiedza osiągnięta na drodze refleksji jest pewniejsza aniżeli postrzeganie zmysłowe. Tak więc, obok znanych już wcześniej filozofom dróg poznania: rozumu i zmysłów, Locke wyróżnił nowy sposób poznawania, nazwane później introspekcją. Ponieważ refleksja jest czymś bardzo podobnym do zmysłu, tylko skierowanego ku wnętrzu, można stanowisko Locke’a nazwać empiryzmem metodologicznym, pamiętając wszak iż zasadniczo poszerzył pojęcie empirii. Locke był empirystą także w kwestii genezy poznania: uważał iż żadne idee nie są wrodzone. Nie ma idei religijnych, moralnych, czy logicznych, które byłyby wspólne wszystkim ludziom: dzieciom i dorosłym, zdrowym na umyśle i chorym.

W zgodzie z ówczesnymi zainteresowaniami filozoficznymi Locke zajął się koncepcją idei, formułując oryginalną teorię treści naszego umysłu. Pojęciem idei obejmował zarówno postrzeżenia zewnętrzne oraz doświadczenie wewnętrzne, jak i pojęcia abstrakcyjne oraz wyobrażenia. Zauważył iż bezpośrednio znamy tylko idee a nie same rzeczy, dlatego to idee muszą być punktem wyjścia wiedzy (myśl, która następnie stanowiła bardzo ważny element filozofii Berkeleya). Bronił jednak tezy, że wrażenia zmysłowe mają swoje zewnętrzne odpowiedniki, powstające w naszym umyśle w wyniku oddziaływania jakości obecnych w spostrzeganych przedmiotach. Ale nie wszystkie jakości odzwierciedlają realne własności rzeczy. Wyróżnił dwa rodzaje jakości odpowiadające dwojakim własnościom rzeczy: „pierwotne” (obiektywne) i „wtórne” (subiektywne). Jakościami pierwotnymi są: kształt, objętość i ruch, a wtórnymi: barwy, dźwięki, smaki itd. Jakości pierwotne ujmujemy kwantytatywnie, natomiast jakości wtórne ujmujemy kwalitatywnie. Pierwotne są stałe i postrzegane przez wiele zmysłów, dzięki czemu wiemy że są poprawne. Jakości wtórne są zmienne, ponieważ są subiektywne, gdyż powstają w narządach zmysłowych, a w związku z tym nie należą do rzeczy, np. smak powstaje w ustach, a barwa w oczach. Stanowisko Locke’a polegające na odróżnieniu własności

obiektywnych i subiektywnych zwane jest Realizmem krytycznym. Realizm krytyczny utrzymuje iż tylko część jakości

twierdzi, iż świat

(pierwotnej stanowi obiektywną charakterystykę świata zewnętrznego, podczas gdy realizm nai jest taki jakim go postrzegamy.

Oprócz tak zwanych idei prostych, będących rezultatem doświadczenia posiadamy idee złożone, które umysł wytwarza łącząc idee proste. Idee złożone jako niebezpośrednie mogą być błędne. Ideą złożoną jest np. idea substancji (podstawowe pojęcie siedemnastowiecznej metafizyki). Natury substancji nie można rozstrzygnąć, ponieważ doświadczenie nic o niej nie mówi. Dokładnie rzecz biorąc, doświadczenie informuje o własnościach a nie o ciele czy duchu, dlatego zagadnienia metafizyczne są nierozstrzygalne. Umysł jest tak zbudowany, że pojęcie substancji podsuwa pod doświadczane własności. Locke zaprzeczając poznawalności substancji nie kwestionował jednak jej istnienia. Przedmioty zewnętrzne istnieją i posiadają pojmowaną korpuskulamie istotę, której jednak nie możemy poznać z powodu niedoskonałości naszych zmysłów.

Etyka i filozofia polityczna. Locke reprezentował nowoczesne podejście do zagadnienia źródeł moralności upatrując ich nie w zewnętrznym autorytecie, lecz we własnym rozumie i wolności jednostek. Głosił potrzebę oparcia zasad etycznych na psychologii popędów i woli. Podobnie jak Hobbes stał na stanowisku egoistycznych motywów postępowania, nakładając tylko jedno ograniczenie: rozumność. Natomiast w radykalnej opozycji do Hobbesa „stan natury” rozumiał jako okres panowania naturalnego prawa moralnego, które głosi, że wszyscy ludzie są równi oraz wolni i nikt nie powinien szkodzić drugiemu człowiekowi. Ludzie opuścili jednak stan natury i zawarli umowę społeczną ponieważ państwo umożliwia realizację dobra publicznego (Salus populi suprema lex). W szczególności do obowiązków władzy należy „określenie i zachowanie własności” oraz ochrona wolności. Warto w związku z tym odnotować, że moralne prawo natury wymaga aby nikt nie został pozbawiony środków do przetrwania tylko dlatego, że własność innych ludzi będzie zbyt wielka. Podstawą własności indywidualnej jest praca: każdy człowiek ma prawo wziąć z przyrody tę część, którą czyni produktywną.

21