Kult Masowa Cz Miłosz 35

_Dwight Macdonald_

kicz, pracują w przeciwnym kierunku. W wyniku tego nasza inteligencja jest liczbowo szczupła, słaba i rozbita. Jedną z dziwnych cech amerykańskiej sceny kulturalnej jest ogromna liczba ludzi zaangażowanych w pracę umysłową i znikoma liczba intelektualistów, jeżeli określimy pierwszych jako fachowców, których myśl nie wykracza poza ich „dziedziny”, a drugich jako osoby obierające całą kulturę za zakres swoich zainteresowań. Nie tylko jest mało intelektualistów, ale nie trzymają się oni razem, nie mają poczucia, że stanowią zespół. Są tak izolowani, że nie chce się im nawet kłócić — nie było wśród nich naprawdę dużej batalii od procesów moskiewskich.

Przyszłość kultury masowej — jeszcze ciemniejsza

Jeżeli konserwatywna propozycja, aby ocalić naszą kulturę poprzez arystokratyczną awangardę, nie wydaje się historycznie uzasadniona, co z propozycją demokratyczno-liberalną? Czy wolno z pewnym prawdopodobieństwem przewidywać, że poziom kultury masowej się podniesie? W swojej ostatniej książce The great audience Gilbert Seldes twierdzi, że tak. Według niego, odpowiedzialność za smutny stan naszej kultury masowej spada na władców kiczu, którzy nie doceniają potrzeb publiczności, bardziej dojrzałej, niż sądzą; na intelektualistów grzeszących arogancją, popełniających ten sam błąd i uchylających się snobistycznie od pracy dla masowych środków porozumienia, jak radio, telewizja i film; wreszcie na samą publiczność, pasywną, niezdolną żądać lepszych produktów masowej kultury. Ta diagnoza wydaje mi się płytka, bo winę przypisuje subiektywnym, moralnym czynnikom: głupocie, per-wersji, słabej woli. Według mnie, podobnie jak nie można obciążać odpowiedzialnością niemieckiego (czy rosyjskiego) narodu za okropności nacjonalsocjalizmu (czy sowieckiego komunizmu), postępuje się niesprawiedliwie, ganiąc grupy społeczne za ten wynik. Istoty ludzkie dostały się w tryby nieubłaganego mechanizmu i ten urabia je przy pomocy nacisku, któremu tylko bohaterzy mogą się oprzeć (a nie wolno żądać, aby każdy był bohaterem, chociaż wolno tego oczekiwać). Dla mnie kultura masowa jest obustronnie pracującą maszyną i kto potrafi orzec, skoro już ruszyła, czy odpowiedzialny za jej samoczynność jest ruch, czy przeciw-ruch?

Władcy kiczu sprzedają kulturę masom. Jest to zwyrodniała, nędzna kultura, odbierająca treść zarówno głębszej rzeczywistości (seks, śmierć, porażka, tragedia), jak prostym, spontanicznym uciechom, ponieważ rzeczywistość byłaby zbyt realna, a uciechy zbyt żywe, aby mogły wywołać to, co Seldes nazywa „nastrojem zgody”, tj. narkotycznym przyjęciem masowej kultury i jej towarów sprzedawanych jako namiastki wszystkiego, co niepokoi i wymyka się przewidywaniom (a więc jest niesprzedażne): radości, bólu, dowcipu, oryginalności i piękna, jakie odnajdujemy w realnym życiu. Masy, psute w ten sposób od kilku pokoleń, z kolei zaczęły żądać bezwartościowych i wygodnych produktów. Co było najpierw, kura czy jajo, potrzeba mas, czy jej zaspokojenie (i dalsza podnieta), nie nam rozstrzygać. Takie pytanie jest akademickie i nie może otrzymać odpowiedzi. Maszyna działa samoczynnie i nie zdradza oznak, że wyczerpuje się jej energia.

Zaiste, nie tylko że kultura masowa nie staje się lepsza, ale będziemy mogli sobie winszować, jeżeli się nie pogorszy. Kiedyż zobaczymy drugiego takiego popularnego humorystę jak Szolem Alejchem, którego książki są nadal tłumaczone z jidysz i na którego pogrzeb w roku 1916 stawiło się sto tysięcy mieszkańców Bron-ksu? Albo Finley Peter Dunne, którego Mr. Dooley tak dowcipnie mówił o Ameryce, że jego wiernym czytelnikiem był Henry Adams, a Henry James po swoim słynnym powrocie do rodzinnego kraju chciał spotkać tylko jednego amerykańskiego autora, Dunne’a? Ponieważ kultura masowa nie jest formą sztuki, ale wytwarzanym towarem, dąży zawsze w dół, ku taniości, a więc stan-dardyzacji produkcji. Tak chociażby T.W. Adorno zwraca uwagę w swoim znakomitym eseju O muzyce popularnej (w „Studies in

35