LastScan8 (11)

48 Relacja czlowiek-przyroda na przykładzie rniasla

zamknięta. Miejsce, które dzięki opozycji światła i cienia, gorąca i chłodu, a także dzięki odgłosom życia, ma coś ożywiającego, zaprasza niejako do zatrzymania się i do odpoczynku.

Dla nas decydujące jest to, że przyroda postrzegana jest tu w wyraźnej opozycji do miasta, a w osobach Platona i Faidrosa spotykamy dwie typowe odmiany postawy wobec tej opozycji.

Najpierw jednak zajmijmy się jeszcze analizą scenerii: Mamy tu dwu mieszkańców miasta, którzy celowo opuszczają miasto, udając się poza jego mury (eS=to tcuxov)¹. Tym, czego na zewnątrz szukają i co znajdują, nie jest poddana obróbce przyroda, pola i kopalnie, które otaczały wówczas Ateny, lecz kawałek „pozostawionej sobie przyrody”. Przemawia ona do nich zmysłowo, tzn. estetycznie w dosłownym znaczeniu (greckie słowo cuo-deoię oznacza spostrzeżenie). To odczucie zmysłowe nie jest ograniczone tylko do widzenia, zaangażowane są tu bowiem wszystkie cztery (czy pięć) zmysłów (zależnie od tego, czy — jak to często ma miejsce — smak i powonienie traktuje się jako jeden zmysł). Platon wymienia: grę światła i cienia, kolorów i form w odniesieniu do oka, zapach kwiatów w odniesieniu do nosa, odczucie chłodu wody w odniesieniu do stóp, szum powietrza, wody i chór cykad w odniesieniu do słuchu. Takie zmysłowe zwrócenie się ku przyrodzie, jej estetyczne odkrycie, jest tu — a także później — możliwe dzięki zaniechaniu działania. Sokrates i Faidros pozostawili za sobą wytwarzanie, interesy, politykę, którymi zwykle zajmują się mieszkańcy miasta. Poza murami zażywają spokoju, oxoXf|. Ów spokój nie jest zaniechaniem wszelkiego działania, jest to spacer, tj. swobodny ruch fizyczny oraz nauka: Sokrates i Faidros głośno czytają sobie nawzajem teksty i rozmawiają o nich.

Warto zauważyć, że już tutaj spacer związany jest z intencją higieniczną, tj. ma służyć zdrowiu. Jako taki został zalecony przez lekarzy. Faidros, który był inicjatorem wspólnego spaceru, wspomina na początku, że jego przyjaciel Akumenos, lekarz, zalecił mu udawanie się na spacery poza miasto, jako że „dają więcej wytchnienia” (axojuÓT£Qoę)^{2 3 4 5 6 7 8}.

Przypatrzmy się teraz różnicom w zachowaniu Fa-idrosa i Sokratesa. To młodego Faidrosa pociągał pozamiejski krajobraz: uzasadnia on to co prawda racjami higienicznymi, ale w rzeczywistości szuka samotności, by być ze samym sobą i z tekstem Lizjasza o miłości, który ma w kieszeni⁹. Po spotkaniu z Sokratesem spacer zyskuje dodatkowy, erotyczny motyw. Przyrody szuka się tu zatem jako miejsca poza społeczeństwem, jako miejsca, w którym możliwa jest samotność lub erotyczne bycie razem. Droga na zewnątrz, ku przyrodzie, jest drogą wiodącą poza ustalone konwencje wszechobecnej kontroli społecznej. Tęsknota za przyrodą okazuje się tęsknotą za miejscem, w którym nie oczekuje się pracy, instrumentalnego działania i racjonalnego uzasadnienia; jest to raczej miejsce, w którym panują miłość, zmysłowość, uczucie.

Sokrates nie szuka właściwie takich miejsc, „jesteś niezaradny, wyglądasz na obcokrajowca, a nie na tutejszego mieszkańca”¹⁰ — mówi do niego Faidros. Sokrates jest z przekonania i z pasji człowiekiem miasta, dla niego prawdziwe życie toczy się w mieście. „Ani okolice, ani drzewa nie chcą mnie niczego nauczyć” — stwierdza z właściwą mu ironią. Wprawdzie i tutaj na jaw wychodzi jego wyższość: to on potrafi ująć w słowa zmysłowe doświadczenie tego miejsca i świadomie wykorzystać

1

Plalon, Faidros, s. 3 (227 A).

2

Faidros, s. 3 (227 A).

3

⁸    Willy Hellbach w swojej wznawianej często jako Geopsyclie

4

książce Dia geopsychischeu Erscheinungen Wetter. Klima und Lan-

5

schaft Ul i/trein Eirijluti auf das Seelenleben (Leipzig 1911) tak pi

6

sze o młodzieńczym zachwycaniu się krajobrazem: „Często ów szczyt

7

(tj. wrażliwość na krajobraz) przypada właśnie na czas dorastania.

8

Dla wielu ludzi lata dorastania są jedynym okresem, w którym są oni

9

wrażliwi na krajobraz" (s. 304).

10

   Platon, Faidros, s. 8-9 (230 D).