LastScan7 (11)

Relacja człowiek-przyroda na przykładzie miasta

I. Preludium

W swoim dialogu Faidros Platon przedstawia nam Sokratesa rozmawiającego z młodym Faidrosem. W rozmowie tej chodzi o miłość, piękno i sztukę pisania wierszy.

Sokrates wybiera się wraz z Faidrosem na spacer poza mury Aten.

„Sokrates: Na Herę, rzeczywiście piękny zakątek, Bo i ten platan doprawdy ogromny i wyniosły, i to wzgórze, i uroczy gąszcz cienistej wierzby, jakby obsypanej kwiatami w pełni rozkwitu, jak gdyby przygotowały to miejsce pełne rozkosznej woni. Spod platanu zaś wypływa uroczy ruczaj bardzo zimnej wody, jak w każdym razie można sprawdzić stopą. Posążki dziewic i rzeźby wskazują, że to jest święty okręg jakichś nimf i Acheloosa. A zauważ także, jak się milo i bardzo rozkosznie oddycha w tym miejscu. Przy tym rozbrzmiewa ono upalnym i przenikliwym śpiewem świerszczy. Nade wszystko zaś najprzyjemniejsza jest trawa, tak iżby godziło się ułożyć na dość łagodnej stromiżnie, a wówczas głowa będzie wygodnie spoczywać. Tak więc, drogi Faidrosie, jesteś znakomitym przewodnikiem dla obcokrajowca.

Faidros: Doprawdy, mężu wspaniały, ty się wydajesz człowiekiem najbardziej osobliwym. Jak bowiem przyznajesz, jesteś niezaradny, wyglądasz na obcokrajowca, a nie tutejszego mieszkańca. Bo ty z miasta ani nie wybierasz się w okolicę, ani poza mury —jak mi się widzi — zgoła nie wychodzisz.

Sokrates: Zechciej mnie zrozumieć, znakomity cztopcze, bo ja jestem miłośnikiem nauki. Otóż ani okolice, ani drzewa nie chcą mnie niczego nauczyć, natomiast w mieście są ludzie" *.

Ten opis przyrody jest rzadkością w dziełach Platona, należy on jednak do gatunku, którego przykłady znajdujemy już u Homera^{1 2}, następnie w liryce³, a w końcu wielokrotnie w literaturze europejskiej: chodzi tu o Ioclis amoenus, urocze miejsce. Fascynujące jest to, jak za pomocą niewielu słów Platon wyraża wszystkie istotne cechy pewnej wizji przyrody. Najpierw istotne elementy i malownicza całość: drzewo, woda, łąka, kwiaty. (Redaktor wydania, którego używam, Dietrich Kurz, zauważa, że w tekście greckim musi chodzić

0    vitex agnus casLus, krzew lub drzewko z fioletowymi, żółtawymi lub białymi kwiatami o wielkich kielichach)⁴. Następnie wymienione są pomniki, a więc ślady działalności człowieka; włączają się one jednak w przyrodę

1    podkreślają jej czarujący charakter: chodzi tu o świątynię nimf źródlanych i boga rzek i wód słodkich Aehe-loosa, który był synem Oceanosa i Tetydy i uważany był za ojca czarująco śpiewających syren⁵. Przyroda, z którą mamy tu do czynienia, lociis amoenus, nie jest zatem swobodną przyrodą nie mającą kontaktu z człowiekiem, nie jest odludziem, nie jest to też jednak przyroda ukształtowana przez człowieka i jego pracę. Wreszcie jako dalsze elementy sceny wspomniane są jeszcze ruch powietrza i wody, a także śpiew cykad, które wypełniają to miejsce życiem. Jedność, która zostaje nadana całości przez tę rozbrzmiewającą atmosferę, optycznie jawi się w formie obrazu: cień ogromnych platanów, pofalowana kraina źródeł — mówi się tu o łagodnym zboczu — sprawiają, że całość jest przestrzennie

1

   Platon, Faidros, tłum. Leopold Rcgner. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 8-9 (230 B-D).

2

   Zob. Homer, Odijseja, tłum. Jan Pa raftd owaki. Czytelnik, Warszawa 1981. pieśń 5. s. 92-1 13.

3

^:i Salonu. 5/6 D.

4

   Platon. Werkc. red. Dietrich Kurz (Hrsg.), Wissenschaftliche Btichgesellschali. Darmstadt 1983, Bel. V. s. 13. przypis 15.

5

   Platon, Faiclros. s. 8 (230 B 2).