lichtarski (117)

234 Ł Orgmtucp t anył/Amc w pncditęb»otnwie

biorstwo roście, następuje zwiększenie zatrudnienia. Struktura prosta powstaje już wtedy, gdy w przedsiębiorstwie pracują dwie osoby (np. dwóch właścicieli; właściciel i członek rodziny, właściciel i najemny pracownik). Podział pracy między nimi może być poziomy lub pionowy; przy poziomym — dzieli się funkcje merytoryczne lub obszary działalności; przy podziale pionowym następuje oddzielenie funkcji zarządczych od wykonawczych, chociaż w praktyce osoba zarządzająca spełnia również szereg funkcji lub czynności wykonawczych. W dwuosobowym przedsiębiorstwie trudno dokonać czystego podziału pracy na funkcje kierownicze i wykonawcze.

W chwili zaistnienia podziału pracy - niezależnie od tego, czego on dotyczy -występują powiązania między osobami, które wykonują poszczególne funkcje. Powiązania te są konieczne, aby cele i zadania przedsiębiorstwa były realizowane, i mogą wynikać z następstwa czynności, zlecania zadań, uzgadniania działań, metod oraz form postępowania itp. W przedsiębiorstwie dwuosobowym podział pracy musi być elastyczny (ze względu na możliwość wystąpienia zdarzeń losowych oraz konieczność wyrównywania obciążeń obu osób), a zarazem liczba powiązań (relacji) między ludźmi jest ograniczona (odnosi się bowiem tylko do dwóch osób).

Liczba relacji między pracownikami wzrasta, gdy przedsiębiorstwo powiększa zatrudnienie i gdy rośnie jego złożoność i zakres współdziałania z otoczeniem. W wyniku pionowego podziału pracy wyodrębnia się człon kierowniczy i wykonawczy.

Powstają stanowiska kierownicze o charakterze liniowym, tzn. zachowujące pełnię zwierzchniej władzy nad stanowiskami i komórkami działalności podstawowej, pomocniczej i pozaopcracyjnej, oraz stanowiska i komórki o charakterze sztabowym, tzn. mające za zadanie służyć radą i pomocą stanowiskom liniowym, a także innym stanowiskom i komórkom sztabowym w realizacji ich zadań i funkcji, nic posiadające uprawnień władczych wobec stanowisk i komórek usytuowanych na niższych szczeblach hierarchii organizacyjnej. Utworzony na tych zasadach model (system) organizacyjny nosi nazwę Uniowo-sztabowego i jest niemal powszechnie stosowany w przedsiębiorstwach Alternatywne wobec niego, mające raczej znaczenie tylko teoretyczne (poznawcze), to systemy: liniowy, funkcjonalny i mieszany (szerzej zob. np. [8, s. 202 i n.]). System liniowy może mieć zastosowanie jedynie w małych przedsiębiorstwach, kiedy jeszcze nie dojdzie do wyodrębnienia stanowisk i komórek sztabowych. W ramach samego systemu liniowo-sztabowego mogą też wystąpić, i w praktyce powszechnie występują, komórki o charakterze mieszanym. Obok funkcji sztabowych (doradczych, usługowych) wykonują one część zadań podstawowych, pomocniczych i pozaoperacyjnych bądź też uzyskują (na podstawie bardziej lub mniej formalnego pełnomocnictwa) uprawnienia władcze, w ograniczonym funkcjonalnie (i/lub przedmiotowo) zakresie, wobec stanowisk i komórek usytuowanych na niższych szczeblach hierarchii.

Powiązania między elementami struktury kształtują się w układzie pionowym i poziomym. W pionie są to powiązania wynikające z podległości komórek i osób

(w tym również kierowników niższych szczebli) odpowiednim przełożonym. Powiązania te dokonują się za pomocą z góry uregulowanych (sformalizowanych, zestandaryzowanych) lub nie uregulowanych strumieni informacji, płynących od zwierzchników do podwładnych i odwrotnie.

g?

5i. Struktura organizacyjni pncduętoiofttwi i jej kizuhowinic

235

Powiązania poziome obejmują komórki i osoby znajdujące się na tym samym szczeblu struktury organizacyjnej. Są to powiązania wynikające z podziału zadania na funkcje, podfunkcje i czynności Podział zadania wymaga współpracy osób biorących udział w jego wykonaniu.

Oprócz powiązań czysto pionowych bywają też powiązania skośne (mieszane), polegające na współdziałaniu komórek i osób znajdujących się na różnych szczeblach struktury organizacyjnej. Współdziałanie to może mieć charakter formalny — wówczas powinno być usankcjonowane odpowiednimi przepisami wewnętrznymi - bądź nieformalny i wynikać z naturalnych potrzeb i kontaktów osób znajdujących się w różnych pionach i na niejednakowych szczeblach organizacyjnych.

Liczba kontaktów i powiązań (więzi) między komórkami i osobami zależy od stopnia i charakteru ich specjalizacji Specjalizacja funkcjonalna zwiększa liczbę więzi, specjalizacja przedmiotowa zaś je ogranicza. Całość powiązań tworzy określoną sieć stanowisk i komórek, pełniących określone role i zajmujących określone miejsca w hierarchii organizacyjnej.

Ogół komórek przedsiębiorstwa można podzielić na komórki ruchu i zarządu, czyli komórki wykonawcze i regulacyjne; pierwsze działają w sferze realizacji dóbr i usług, drugie zaś regulują ich wykonawstwo. W przedsiębiorstwach o słabo rozwiniętym podziale pracy taki podział może nie wystąpić, ponieważ funkcje regulacyjne i wykonawcze mogą pozostawać w rękach tych samych osób. Ponadto w komórkach określanych jako wykonawcze mamy do czynienia nie tylko z realnymi procesami wytwarzania dóbr i świadczenia usług (w tym z towarzyszącymi im procesami pomocniczymi), ale także występują tu niezbędne funkcje regulacyjne (zarządcze, kierownicze itp.). związane z realizacją tych procesów Możliwe i coraz częstsze są także przypadki, kiedy działalność całego przedsiębiorstwa ogranicza się do pełnienia funkcji regulacyjnych. Dotyczy to zwłaszcza spółek nadrzędnych w grupach kapitałowych przedsiębiorstw o charakterze holdingu, a także innych Grm zarządzających, np. spółkami portfelowymi Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.

5.5.2. Wymiary struktury organizacyjnej

Zarówno na potrzeby opisu struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa, jak leż jej analizy, oceny i projektowania, niezbędne jest posługiwanie się zestawem odpowiednich cech, które przyjęto nazywać wymiarami struktury [6]. Należą do nich: konfiguracja, centralizacja, specjalizacja, standaryzacja i formalizacja.