medsadowa 1

Spotykamy się również z przypadkami, w których dzlalatiii' |«itn«| substancji toksycznej znosi działanie drugiej. Mamy wówczas do czynienia z a n I a g o n i z -m e m. Rozróżniamy toksykologiczny antagonizm na podłożu chemicznym oraz farmakologicznym. W pierwszym przypadku następuje prosta neutralizacja danej substancji, np. kwasu przez działanie zasady, albo tworzy się nowy związek, niedostępny przemianom w ustroju, choćby przez swoją bardzo trudną rozpuszczalność. Bardzo toksyczne jony baru tworzą z jonami siarczanowymi praktycznie nierozpuszczalny siarczan baru (BaSOJ, zupełnie nieszkodliwy. Antagonizm farmakologiczny wynika z przeciwstawnego działania substancji toksycznych, np. działanie strychniny można zniwelować działaniem barbituranów. Działania antagonistyczne wykorzystuje się w ratowaniu i leczeniu zatrutych.

Najogólniej biorąc, działanie toksyczne polega na zaburzeniu normalnych procesów metabolicznych ustroju. Mechanizmy tych zaburzeń bywają różne (np. blokada określonych układów enzymatycznych).

W mikrosomach — głównie tkanki wątrobowej — zawarte są różne układy enzymatyczne, które doprowadzają do dezaktywujących przemian obcych substancji chemicznych. Chodzi tu zwłaszcza o różne reakcje, m.in. utleniania, redukcji, hydrolizy, a następnie o sprzęganie związków chemicznych bądź ich metabolitów i powstanie nowych, łatwo rozpuszczalnych połączeń, które następnie mogą być wydalane z moczem.

Aktywność tych enzymów jest silnie zróżnicowana u różnych zwierząt, stąd np, nie można wyników eksperymentów na zwierzętach przenosić bezpośrednio na człowieka. Istnieją również zróżnicowania indywidualne ich aktywności w obrębie jednego gatunku, uzależnione także od płci i wieku (zjawisko indywidualnej tolerancji). Omawiana aktywność mikrosomalna rozwija się w życiu płodowym, a także przez jakiś czas po urodzeniu. Stąd bardzo duża wrażliwość noworodków, osesków i małych dzieci na działanie substancji toksycznych. Aktywność mikrosomalna podlega wahaniom w ramach cyklów — dobowego i rocznego. Jest ona uwarunkowana genetycznie.

z-"''' Z punktu widzenia toksykologicznego istotne znaczenie ma fakt, że procesy detoksykacyjne nie zawsze działają korzystnie dla żywego organizmu. W niektórych przypadkach dopiero produkty tych procesów stanowią istotne zagrożenie dla zdrowia i życia. Klasycznym przykładem jest metanol (alkohol metylowy), stosunkowo mało toksyczny w porównianiu z produktem jego przemiany — aldehydem mrówkowym, a następnie kwasem mrówkowym. W wielu przypadkach także właściwym kancerogenem jest produkt utlenienia w organizmie substancji nieszkodliwej.

8.2. Rozpoznanie zatrucia 8.2.1. Analiza objawów zatrucia

Rozpoznanie zatrucia na podstawie samych tylko objawów jest bardzo trudne, często niemożliwe. Można przytoczyć z piśmiennictwa przypadek, w którym lekarz rozpoznawał początkowo dolegliwości reumatyczne (bóle stawowe), następnie w związku z zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi — diagnoza brzmiała: nieżyt żołądka i jelit. Kiedy zaś zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego nasilały się, „rozpoznano" zapalenie wyrostka robaczkowego. Dopiero silne wypadanie włosów po upływie około 2 tygodni od wystąpienia pierwszych ob|awów nasunęło podejrzenie zatrucia Związkami tfilU. Ta ostatnia diagnoza zastała poi wlnrd/.ona ltM wynikami analizy chemiczno-toksykologii znaj moczu choruyu, Możmi lii dodać, że vyy|in(Jnulij włosów obserwuje się również w zatruciach /.wiązkami srssnwt i w tzw. < huroble popromiennej (skażenie radioaktywne).

Równocześnie trzeba podkreślić, że ta sama trucizna może w różnych warunkach (dawka, sposób wprowadzenia, wiek, stan zdrowia, wrażliwość na daną truciznę itp.) wywołać zróżnicowane, czasem mylące objawy. Wreszcie trzeba pamiętać, ><• osoba zatruta lub jej otoczenie mogą — z różnych powodów — podać blędiu-informacje na temat objawów.

Bardzo trudna jest także sytuacja lekarza, kiedy np. samobójca przyjmie kilka trucizn równocześnie. Objawy bywają w takich przypadkach bardzo złożono i trudne do interpretacji. Oczywiście także i ratowanie takiego samobójcy nlo |onI łatwe. Dla zilustrowania omawianych zagadnień w tabeli 8.1. przedstawiono przykładowo zestawienie różnych objawów oraz odpowiadające im zatrucia bąil> jednostki chorobowe.

Tabela 8.1

Objawy chorobowe i odpowiadające im trucizny oraz jednostki chorobowo

Objawy	Odpowiadające trucizny (przykładowo)	Jednostki chorobowe (przykładowo)
Wymioty, biegunka, bóle brzucha	żrące kwasy nieorganiczne bądź organiczne, aikalia, sole metali ciężkich, związki arsenu, jady bakterii, trujące grzyby i wiele innych	wrzód żołądka i dwunastnicy, cholera, zapalenie żołądka 1 |« lit, kwasica, uremia, początku we stadium wielu chorób za kaźnych i inne
Sinica	azotypy, związki anilinowe, związki nitrowe i inne	niewydolność układu krąhmla
Drgawki	strychnina i niektóre inne alkaloidy, cyjanki i inne	padaczka, tężec, zapalenie opun mózgowych, urazowe zmiany w o.u.n. i inne
Śpiączka	środki nasenne, tlenek węgla, rozpuszczalniki organiczne, alkaloidy opiumowe (z morfiną) i inne, alkohole i wiele innych	uszkodzenia o.u.n., padaczka, uremia, kwasica i inne
Duszność	tlenek węgla, cyjanki, strychnina w czasie napadu skurczów, rozpuszczalniki i inne	ostra niedomoga układu oddc-chowego i krążenia
Majaczenie	alkohol, marihuana i niektóre inne środki odurzające, atropina oraz jej pochodne i inne	delirium tremens, uszkodzenia i schorzenia o.u.n.
Źrenice szerokie	atropina i niektóre inne alkaloidy (np. kokaina), metąpol, jod i inne	uszkodzenie wzroku, pobudzi-nie układu współczuł nego
Źrenice zwężone	alkaloidy opiumowe z morfiną, muskaryna i niektóre grzyby trujące, barbiturany i inne	niektóre schorzenia o.u.n.

W obliczu takich trudności niezbędna jest partnerska współpraca lekarza błogiego, z reguły specjalisty medycyny sądowej, z chemikiem toksykologiom pi /y ewentualnym udziale przedstawiciela prokuratury lub sądu. Ta współpraca jont potrzebna nie tylko do rozpoznania śmierci z zatrucia w ogóle, lecz także dla

I1IU