medsadowa 7

kondycji, wieku 1 różnych okoliczności, w tym także synergizuiu w przypadku działania kilku substancji toksycznych. W takiej działalności opiniodawczej bardzo dużą rolę odgrywa doświadczenie.

W procesach pośmiertnych ulegają daleko idącym przemianom nie tylko składniki tkanek i komórek zwłok, lecz także ewentualnie zawarte w nich ksenobiotyki. Procesy te, nazwane tanatochemicznymi (tanatos = śmierć) w przeciwieństwie do biochemicznych (bibs"-~zyćie), to zwłaszcza autoliza — enzymatyczny rozpad aseptyczny, oraz gnicie—rozkład przebiegający z udziałem drobnoustrojów. Końcowy etap procesów tanatochemicznych — to pełna mineralizacja zwłok z rozpadem wszystkich związków organicznych. Wyjątkowo w warunkach szczególnych dochodzi do mumifikacji zwłok z odwodnieniem nie rozłożonych tkanek miękkich.

W toku procesów tanatochemicznych ulegają stopniowo rozkładowi także liczne substancje toksyczne, zwłaszcza organiczne. Niektóre z nich są bardziej oporne na te procesy (np. strychnina wykrywana w ekshumowanych zwłokach nawet po wielu latach), inne zanikają szybciej. Nie ulegają takiej degradacji związki metali ciężkich z arsenem i niektóre inne połączenia nieorganiczne.

W przebiegu procesów tanatochemicznych wytwarza się wiele różnych związków chemicznych, w tym także zaliczanych do trucizn. Stąd niezbędna jest ostrożność w ocenie i interpretacji wyników analizy chemiczno-toksykologicznej. W gnijących tkankach tworzy się np. alkohol etylowy i tzw. alkohole wyższe, octan etylu, aceton, fenole, amoniak, tlenek węgla, jon cyjankowy itp.

Omawiane procesy, ich intensywność i kierunki zależą od bardzo wielu czynników zarówno zewnętrznych (temperatura, dostęp wilgoci, tlenu) jak i wewnętrznych (ogólny stan zwłok w chwili zgonu, obecność określonych drobnoustrojów).

8.3.    Toksykologia szczegółowa

8.3.1.    Klasyfikacja trucizn

Trucizny próbowano klasyfikować według bardzo różnych kryteriów. Chemik dzieli je według kryteriów analitycznych, wyróżniając np. trucizny lotne, tj. łatwo parujące i dające się wydzielić z materiału biologicznego przez destylację z parą wodną, oraz nielotne trucizny organiczne, które wyosabnia się metodą ektrakcji za pomocą odpowiednich rozpuszczalników organicznych (np. eter, chloroform, aceton, alkohol) i trucizny metaliczne, które wymagają rozłożenia materiału tkankowego przez spalanie na sucho (spopielanie) albo na „mokro" (spalanie mieszanką kwasów — azotowego, siarkowego, nadchlorowego) itd.

Inna klasyfikacja uwzględnia działanie trucizny. Według tego podziału rozróżnia się:

1.    Trucizny żrące (o działaniu przede wszystkim miejscowym. Należą tu kwasy, alkalia, sole metali ciężkich, jod, brom itp.

2.    Trucizny krwi:

a)    uszkadzające szpik kostny, np. ^henzen.

b)    wywołujące hemolizę, np. .arsenowodór, fenole,

c)    reagujące z hemoglobiną, np. tlenek węgla, anilina i inne związki chemiczne, i powodujące powstanie jej niefizjologicznych pochodnych, |ak np. hemoglobina tlenkowęglowa, methemoglobina itp.

3.    Trucizny przewodu pokarmowego, wywołujące wymioty, biegun ki, kolkę. Należą tu zwłaszcza sole metali ciężkich i połączenia arsenu, |ndy grzybów itp.

4.    Trucizny wątroby, powodujące jej uszkodzenie z żółtaczką, othr-czeniem itp. Typowymi truciznami hepatotoksycznymi są chlorowcopochodni' węglowodorów (np. czterochlorek węgla), jady muchomora sromotnikowego II |>

5.    Trucizny nerek, powodujące np. białkomocz i różne stany zapalne Do takich nefrotoksycznych związków należą np.: sublimąt (HgCl₂), pochodne fenolu we, niektóre olejki eteryczne itp.

6.    Trucizny serca — glikozydy nasercowe, nikotyna itp.

7.    Trucizny płuc — chlor, brom, tlenki azotu, fosgen itp.

8.    Trucizny nerwów:

a)    porażające o.u.n., np. narkotyki,

b)    działające na nerwy obwodowe, np. niektóre związki metali ciężkich.

9.    Trucizny kancerogenne — chroni, nikiel, arsen, benzopiren, nitro zaminy i inne.

Należy podkreślić, że nie jest to podział konsekwentny ani ścisły i w pełni zadowalający. Wiele trucizn działa bowiem na kilka narządów i trudno Je jednoznacznie zaklasyfikować. Takie działanie wielonarządowe i wielokierun kowe jest nawet zwykle regułą. Istnieje także podział trucizn wg klas tok syczności. Tabela 8.3 przedstawia jeden z takich podziałów.

Tabela 8.3

Klasy toksyczności trucizn

Orienta teina dla

Klasa toksyczności

LD_J0 dla szczurów na kg masy ciała

cyjna dawka śmier-dorosłego człowieka (70 kg)

I    Wyjątkowo toksyczne

II    Silnie toksyczne

III    Średnio toksyczne

IV    Słabo toksyczne

V    Praktycznie nietoksyczne

VI Praktycznie nieszkodliwe

1 mg

1—50 mg 50—500 mg 0,5—5 g 5-15 g

powyżej 15

9

szczypta lub kilka kropli

łyżeczka do herbaty około 30 g lub 30 cm³ 250—500 g lub cm³ około 1 dm³ lub 1 kg

powyżej 1 dm³ lub kg

Przedstawiając toksyczne właściwości wybranych trucizn, nie będziemy też stosowali konsekwentnego podziału, starając się ująć je w grupy o podobnym działaniu czy zachowaniu się w organizmie. W wyborze tym uwzględnia się także częstość ich występowania w kazuistyce sądowo-lekarskiej. Pierwsze grupy trucizn obejmują substancje chemiczne o działaniu żrącym, tj. uszkadzającym tkanki w kontakcie z nimi. Należą tu zwłaszcza nieorganiczne kwasy (solny, siarkowy, azotowy) i alkalia oraz związki metali ciężkich. Słabsze działanie żrąco wykazują kwasy organiczne, niektóre związki fluoru. Kolejne grupy obejmują wybrane substancje gazowe i lotne, a następnie różne związki organiczne, w tym zwłaszcza leki, środki odurzające, pestycydy, substancje pochodzenia roślinnego. Osobno zostaną przedstawione tzw. zatrucia pokarmowe (na tle bakteryjnym ora/ po spożyciu grzybów),