medsadowa4

Zagadnienia prawno-- medyczne, ze szczególnym uwzględnieniem odpowiedzialności prawnej lekarza

12.1. Wprowadzenie

Niemal w każdej lekarskiej decyzji i czynności tkwi złożona problematyka prawna. Lekarz z racji swej działalności zawodowej wielokrotnie podejmuje działania niebezpieczne dla zdrowia i życia pacjenta. Podejmuje je w celu leczenia i niesienia ulgi cierpiącemu człowiekowi, nierzadko jednocześnie narażając chorego na związane z tym ryzyko dla zdrowia i życia, a siebie na ryzyko słusznego lub niesłusznego obwinienia o postępowanie sprzeczne z przepisami Kodeksu karnego lub innych ustaw mających na celu ochronę życia i zdrowia. Wykonując swój zawód lekarz musi liczyć się z tym, że w razie niepowodzenia postawiony mu zostanie zarzut nieprawidłowości postępowania. W konsekwencji może dojść do wszczęcia postępowania sądowego karnego lub cywilnego, a także zawodowego lub służbowego (administracyjnego). Niezbędne jest więc omówienie: 1) niektórych prawnych implikacji wynikających ze stosunku lekarz — pacjent oraz 2) odpowiedzialności prawnej lekarza za nieprawidłowe postępowanie, naruszające określone akty prawne.

Przedstawienie tych problemów nie ma na celu wywołania postaw asekuracyjnych, sprzecznych z powołaniem lekarskim. Wręcz przeciwnie — prawo nie tylko zagraża lekarzowi, ono go także ochrania przed bezpodstawnymi pretensjami tych chorych, którzy oczekują pomyślnych wyników leczenia w każdym przypadku, bez względu na ograniczone możliwości nauk i technik medycznych.

12.2. Podstawy odpowiedzialności lekarza

Lekarz postępując nieprawidłowo może naruszać postanowienie prawne szeregu aktów ustawowych ogólnych odnoszących się do każdego, kto powoduje jakieś ujemne skutki dla życia lub zdrowia człowieka (uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, śmierć, niezdolność do pracy zawodowej itp.). Do tych aktów prawnych należą przede wszystkim następujące usystematyzowane zbiory norm prawnych zwane kodeksami: Kodeks kamy (k.k.) i Kodeks wykroczeń (k.w.) w zakresie odpowiedzialności karnej oraz Kodeks cywilny (k.c.) w zakresie odpowiedzialności cywilnej lekarza. Ponadto wyłącznie do lekarzy lub innych pracowników służby zdrowia odnoszą się przepisy prawne zawodowe zawarte w Ustawie o zawodzie lekarza oraz Ustawie o izbach lekarskich. Przedstawiono w nich

L

270

iii.Iii poilitlnwown prawa 1 obowiązki U>k#u /a, * wlą/nun z |»n|odziałalnością, n Ink /o zasady odpowiedzialności zawodowo) lekm/y

Nawet najdoskonalszy system nakazów, zakazów I snnk<jl prawnych nie zastąpi przyswojonych i rozwijanych wartościowych norm aty< zno-zawodowych, według których lekarz powinien postępować. Pod powloką prawniczych reguł Ikwl wprawdzie treść ukształtowanych na danym etapie rozwoju społecznego zasad etycznych, ale przepisy prawne nie obejmują szczegółowych rozwiązań spraw trudnych, na które w swej codziennej pracy natrafia lekarz i które stanowią często źródło konfliktów między lekarzem a pacjentem. Odpowiedź na te pytania można znaleźć w „Zbiorze zasad etyczno-deontologicznych polskiego lekarza", uchwało nym przez Polskie Towarzystwo Lekarskie w 1977 r.

Tak więc normy prawne są uzupełniane normami deontologicznymi, co stanowi wzmocnienie motywacji konieczności przestrzegania tych pierwszych.

12.3. Rodzaje niekorzystnych wyników postępowania lekarza

Jeżeli wykluczy się z rozważań przypadki, w których ujemne skutki dla zdrowia lub życia pacjenta są wyłącznie — niezależnie od ingerencji lekarza — następsl wem ciężkości choroby lub obrażeń ciała doznanych w określonym zdarzeniu, to w praktyce wszystkie inne niekorzystne wyniki postępowania lekarskiego dzieli się na:

1)    nieszczęśliwe wypadki (zwane również nie zawinionym niepowodzeniom lekarskim),

2)    błędy lekarskie,

3)    skutki niezachowania obowiązku staranności (niedopatrzenia), nie zaliczane do błędów lekarskich sensu stricto, a nazywane często błędami technicznymi,

4)    inne wykroczenia lub wręcz przestępstwa.

Wśród wykroczeń można wymienić np. przywłaszczanie sobie tytułu lub stopnia naukowego, wykonywanie czynności zawodowych bez posiadania uprawnień, niezawiadomienie odpowiednich instytucji o stwierdzeniu choroby zakaźnej itp., a do przestępstw fi Ti r ? ° q *¹    -”¹'™ się m.in. nieudzielenie

pomocy, bezprawne przeprowadzenie eksperymentu leczniczego i badawczego na ludziach, bezprawne przerwanie ciąży, sterylizację, nieuszanowanie woli pacjenta lub tajemnicy zawodowej itp.

Przyjmuje się, że nieszczęśliwym w;ypadkiem w praktyce medycznej jest taki niekorzystny wynik leczniczego działania, który jest spowodowany niezwykłymi okolicznościami, których lekarz nie mógł przewidzieć i im zapobiec. Niekiedy są one wynikiem takich obiektywnych czynników, jak: niedoskonałość zalecanych metod diagnostycznych oraz środków zalecanych przez określoną dziedzinę nauki i praktyki medycznej.

Przyczyną niepowodzenia dyiagnostycznego może być nietypowość lub brak objawów charakterystycznychTV~przyciyną niepowodzenia terapeutycznego —nieprzewidziane powikłania, a także nie dający się przewidzieć brak odpornośc i lub przeciwnie — niezwykle gwałtowna reakcja na podany lek. Za następstwa nieszczęśliwych wypadków lekarz nie odpowiada, aczkolwiek w niektórych określonych przepisami prawnymi przypadkach dopuszcza^się odpowiedzialność cywilną Skarbu Państwa za szkody wyrządzone podczas leczenia w placówkach społecznej służby zdrowia nawet wówczas, gdy brak jest w ogóle winy po stronie lekarza (np. ujemne skutki szczepienia ochronnego).