mity102

206 Świętopełk

206 Świętopełk

lub tureckiego) oraz program ikonograficzny i ideowy sens całości i poszczególnych wyobrażeń. Badania B. O. Timoszczuka i I. P. Rusanowej w latach osiemdziesia.tych obecnego stulecia uprawdopodobniły to, że Światowid stał pierwotnie na odkrytym przez nich imponującym i otoczonym wałami sanktuarium na górze Bohod (Bogit). Odkryto tam kamienny krąg, zapewne kultowy, z ośmioma zagłębieniami (na osadzenie posągów?). Najczęściej dopatrywano się w zabytku wyobrażenia „Światowida", czyli poprawnie: Świętowita, wszakże Świętowit ru-gijski, znany zupełnie dobrze z opisów światowid ze zbrucza    współczesnych, różnił się znacznie od znale

ziska ze Zbrucza. Próbowano identyfikować Światowida ze -» Swaro-życem (J. Kotlarczyk), ruskim Rodem (B. A. Rybaków proponował identyfikować postacie z górnego pasa wyobrażeń posągu z Mokoszą z rogiem obfitości [A] jako matką urodzaju, Ładą z pierścieniem [B] jako bóstwem wiosny, miłości i ślubów, Perunem z mieczem i koniem [C] jako bogiem burzy i wojny, wreszcie Dadźbogiem [D] jako bogiem światła i słońca. Postać Atlasa ma zdaniem tego uczonego wyobrażać Welesa „w jednej ze swych hipostaz związanego z podziemiem i tożsamego z Trzygłowem" (Słupecki). Interpretacja wyobrażeń z górnego pasa jako czterech różnych bóstw jest nazbyt ekstensywna; idol z górnej części posągu ze Zbrucza, „choć o czterech twarzach, ma jedną głowę, (co) pozwala widzieć w nim jednego boga o czterech aspektach. Mogło to być wyobrażenie Peruna" (Słupecki). Natomiast interpretacja pasa środkowego jako wyobrażającego świat ludzki, dolnego zaś - świat podziemny, infernalny, jest prawdopodobna. Nie przeczy temu autor jednej z najnowszych prób interpretacji zabytku, Adam Łapiński, według którego w kompozycji idola wyobrażono oś kosmiczną, zasadę organizującą świat. Nie brakuje jednak nadal teorii wiążących Światowida z ludnością niesłowiańską - celtycką lub (W. Szafrański) tracką. -Leńczyk; Łapiński; Szafrański 1995 B; Szymański.

Świętopełk - legendarny władca południowosłowiański. Według Popa Duklanina (c. 9) syn i następca —> Swetomira. W obszernym omówieniu jego rządów występują wyraźne cechy wskazujące na historyczną postać Świętopełka morawskiego (870-894), przeważają jednak wydarzenia nieautentyczne, a przynajmniej nie potwierdzone w innych źródłach. Gościnnie przyjęty został ponoć przez Świętopełka Konstantyn-Cyryl, który ochrzcił go i całe jego królestwo. Świętopełk nakazał chrześcijanom, ukrywającym się dotąd po górach, by powrócili i odbudowali swe miasta. Nakazał także opisać granice wszystkich prowincji i okręgów królestwa. Nie mogąc wśród rodzimych mędrców znaleźć nikogo, kto byłby w stanie wykonać to zadanie, zwrócił się do papieża Stefana i cesarza w Konstantynopolu Michała „z błaganiem i prośbą, aby raczyli przesłać mu za pośrednictwem światłych mężów stare dokumenty, w których znajdują się opisy włości i granic prowincji". Papież wysłał kardynała-legata Honoriusza wraz z biskupami, by wyświęcili biskupów i kościoły w kraju Świętopełka. Na równinie Dalma kardynałowie i legaci spotkali króla i zebranych jego poddanych oraz wysłańców cesarza Michała. Wiec trwał dwanaście dni, z czego część zajęły sprawy teologiczne i religijne, resztę natomiast sprawy państwa. Ostatniego dnia król został konsekrowany „wedle obyczaju królów rzymskich", po czym polecił wyświęcić dwóch arcybiskupów (w Salonie i Dioklei) i wielu biskupów. Odbudowano kościoły, zabezpieczono interesy jurysdykcyjne arcybiskupów i biskupów, wreszcie - na podstawie dawnych dokumentów - spisano przywileje i dokonano podziału królestwa (podział ten Pop Duklanin szczegółowo referuje), a także mianowano banów, żupanów i setników, określając ściśle ich zadania i uprawnienia. Świętopełk panował czterdzieści lat i cztery miesiące, miał synów i córki, zmarł 17 marca (roku źródło nie podało), pochowany został w kościele Najświętszej Marii Panny w Dioklei. „Od owego dnia ustalił się zwyczaj, iż w tymże kościele powołuje się i ustanawia wszystkich królów tej ziemi". Następcą tronu został jego syn -» Swe-tolik).

Świętowit-najwyższe bóstwo słowiańskich Rugian (Ranów). W dawniejszej nauce nazywany także Światowidem oraz Swantewitem. Najlepiej poświadczone ze wszystkich bóstw słowiańskich. Głównymi informatorami są Helmold z Bozowa i Sakso Gramatyk. Helmold (I, 52) podaje, że „wśród wielorakich bóstw Słowian wybija się nad innymi bóg ziemi Rugian, Świętowit, mianowicie jako skuteczny w wy-