na dz z pol056

114

barwy. Dzięki temu orientujemy się, iż używano w tym czasie różnych wielobarwnych pasiaków. Z wykopalisk prowadzonych na obiektach wczesnośredniowiecznych znamy także tkaniny jedwabne.

W gospodarce ludności zamieszkującej obecne ziemie polskie w różnych fazach wczesnego średniowiecza ważnym tworzywem była glina. Na surowcu tym bazowało przede wszystkim garncarstwo, a więc rzemiosło produkujące naczynia. We wczesnych fazach tego okresu (V-VI wiek) na obecnych ziemiach polskich posługiwano się przede wszystkim naczyniami ręcznie lepionymi. Wytwarzane wtedy naczynia zaliczane są między innymi do tzw. typu praskiego. Były to garnki ręcznie lepione, jajowate, o zwężonym wylocie i krótkiej, cylindrycznej lub stożkowatej szyjce. W VII, względnie VIII wieku na obszarach dorzecza Odry i Wisły dominują naczynia toczone na kole (górą obtaczane), niekiedy bogato zdobione. Wzajemne relacje między występowaniem ceramiki górą obtaczanej a całkowicie toczonej na kole garncarskim zaznaczyły się na obecnych ziemiach polskich od VIII wieku. Istniały jednak rejony, między innymi niektóre strefy Wielkopolski, gdzie proces ten czytelny jest dopiero w połowie X wieku. Cechą charakterystyczną naczyń wytwarzanych na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu było występowanie na dnach poszczególnych egzemplarzy rozmaitych znaków garncarskich. Na temat funkcji tych znaków istnieje w literaturze archeologicznej szereg sprzecznych opinii. Dawniej sądzono. iż miały one jedynie charakter magiczny. Później znaki te zaczęto uważać za sygnatury producentów. Do tej pory nie udało się ostatecznie ustalić funkcji pełnionych przez te znaki. W moim przekonaniu ich stawianie związane było z rozmaitymi zabiegami magicznymi. Z gliny, obok naczyń pełniących różne funkcje, wyrabiano także różne grzechotki wiązane z rozmaitymi zabiegami magicznymi.

Kolejnym surowcem wykorzystywanym przez ludność zasiedlającą w różnych fazach wczesnego średniowiecza obecne ziemie polskie był kamień. Służył on jednak do wyrobu tylko niektórych narzędzi, a mianowicie kamieni Żarnowych z granitu, osełek ze skał osadowych, przęślików z łupku, ciężarków do sieci z piaskowca i wapienia itp. Kamień używany byt ponadto do zewnętrznego umacniania wałów i do obstawiania grobów w różnym czasie. Od wieku X kamień wykorzystywać zaczęto także do wznoszenia różnego rodzaju budowli murowanych.

Ważnym surowcem był także róg, którego znaczenie na ziemiach polskich wzrosło niewątpliwie właśnie we wczesnym średniowieczu. W tym czasie doszło do wyodrębnienia się rogownictwa jako specjalistycznego rzemiosła. W jego ramach wyróżnić możemy szereg specjalności, z których najważniejsze było grzebiennictwo, produkujące grzebienie rogowe, ozdabiane motywami geometrycznymi lub zwierzęcymi. Z rogu toczono także w tym czasie kostki i znaczki do różnego rodzaju gier, jak szachy i warcaby, guziki i inne przedmioty codziennego użytku. Surowiec ten wykorzystywany był do wyrobu rękojeści narzędzi żelaznych, okucia pochewek, różnego rodzaju sprzączek, okuć siodeł i kołczanów, ozdobnych zakończeń łuków, skrytek itp. Produkując wyroby z rogu posługiwano się skomplikowanym zestawem narzędzi, różnymi sposobami zmiękczania obrabianego surowca w kwasach itp. Róg stosowany był w szerokim zakresie w domowych gospodarstwach rodzinnych. W podobnym zakresie użytkowano także kości zwierząt.

Od połowy X wieku na obecnych ziemiach polskich zaczęto wykorzystywać na szerszą skalę znane od dawna (od pierwszych wieków naszej ery) szkło. Na podstawie rozmaitych analiz technologicznych przedmiotów szklanych znajdowanych w trakcie archeologicznych badań wykopaliskowych stwierdzono, iż na obecnych ziemiach polskich opanowano dosyć dobrze techniki szklarskie. Początkowo ze szkła wytwarzano rozmaite paciorki, naczynia, od XI wdeku także i pierścionki, a w wieku XII również witraże.

Ścisły związek z modelem gospodarki w poszczególnych fazach wczesnego średniowiecza miała panująca w tych okresach struktura zasiedlania poszczególnych stref dorzecza Odry i Wisły. W systemie osadniczym w skali całego obszaru dzisiejszych ziem polskich było osadnictwo otwarte typu wiejskiego. Osiedla tego typu nie zostały jednak zbyt dobrze rozpozna;-ne archeologicznie. Na podstawie posiadanych danych stwierdzić możemy, iż wczesnośredniowieczną metrykę mają na obecnych ziemiach polskich takie typy ludzkich osiedli jak: ulicówka, okolnica (osada w Siedleminie) i owalnica. Zabudowa tych osiedli miała charakter rozproszony, a więc domostwa rozmieszczone były niezbyt regularnie w różnych punktach poszczególnych osiedli. Budynki naziemne stawiane były w konstrukcji plecionkowej, sumikowo-łątkowej oraz zrębowej. W różnych strefach dorzecza Odry i Wisły, zwłaszcza w osadach lokowanych na gruntach piaszczystych, spotykamy często ziemianki.

Odrębną grupę ludzkich osiedli stanowiły w różnych fazach wczesnego średniowiecza grodziska. Na podstawie ich cech morfologicznych podzielić je możemy na dwie odrębne grupy: wklęsłe - datowane głównie na fazy starsze oraz na grodziska stożkowate - pojawiające się w dorzeczu Odry i Wisły u schyłku XI wieku. Były one jednak typowymi formami osadnictwa obronnego dopiero w XIII wieku, a nawet w początkach wieku XIV.