na dz z pol060

122

między krewnymi i powinowatymi bliskiego stopnia. Cechą charaktery, styczną poszczególnych rodów rycerskich były wspólny herb i zawołanie, a także stawanie do boju pod wspólną stanicą.

W ustroju klasowym, który wytworzył się w X wieku, na obecnych ziemiach polskich obowiązywała początkowo następująca drabina społeczna. Szczebel najwyższy zajmowali książę i jego ród, środkowy możni, najniższy natomiast prosty lud. W miarę utrwalania się nowych układów społecznych owa drabina ulegała coraz większemu zróżnicowaniu, tak pod względem struktury klasowej, jak i stanowej, a więc zawodowej oraz publicznej (urzędnicy).

W literaturze archeologicznej akceptowana jest nieomal powszechnie teza, iż ustrój społeczny panujący na obecnych ziemiach polskich w X-XI11 wieku nosi znamiona wczesnej fazy feudalizmu. Nie wdając się w rozważania natury teoretycznej poprzestanę jedynie na skomentowaniu terminu „feudalizacja”, stosowanego najczęściej przez archeologów. Za wyznacznik feudalizmu w odniesieniu do obecnych ziem polskich uważa się zależność poddańczą. ujmowaną w aspekcie zwierzchnictwa osobistego lub gruntowego. Trudno byłoby zastanawiać się tutaj, czy procesy feudalizacyjne obecnych ziem polskich zaczęły się w czasach będących domeną badań archeologa. a więc czy w okresie między X a XIII wiekiem nastąpiła na obecnych ziemiach polskich całkowita destrukcja dawnego ustroju. Ograniczę się więc jedynie do zwrócenia uwagi na główne procesy kształtowania się społeczeństwa klasowego we wczesnym średniowieczu.

Wspomniałem poprzednio o ukształtowaniu się pomiędzy X a XIII wiekiem nowej drabiny społecznej, a obecnie chciałbym scharakteryzować skrótowo poszczególne warstwy, a więc możnowładztwo, drużynę książęcą i kler. wolną ludność wiejską, ludzi niewolnych.

Możnowładztwo

Wyłoniło się ze starszyzny plemiennej, związanej z dynastią polańską. a także innych plemion, które poparły Piastów w zwalczaniu silnej niewątpliwie opozycji. Starszyzna plemienna, składająca się z przywódców lokalnych drużyn i naczelników opolnych, stawała się grupą pretendującą do udziału w rządach państwem piastowskim. Gospodarczą potęgę możno-władców stanowił posiadany przez członków tej klasy społecznej majątek ruchomy, a także posiadłości ziemskie. Do grupy możnych awansowali przede wszystkim członkowie drużyn, których waleczność i talenty wojskowe dosyć łatwo torowały drogę do łask księcia. Awans ułatwiała także służba przy dworze, nawet na stosunkowo niskim stanowisku lub protekcja możnego dygnitarza.

Członkowie drużyn

Ważną pozycję w hierarchii społecznej zajmowali na obecnych ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu członkowie drużyny książęcej. W X-XI wieku stanowiła ją grupa zawodowych wojowników, nie mających żadnych związków z rodami lub grupami terytorialnymi, za to silnie uzależnionych od księcia, zobowiązanych do wierności i posłuszeństwa. Przynależność do drużyny wiązała się więc z daleko idącymi ograniczeniami wolności osobistej.

Od drugiej połowy XI wieku drużyna ograniczona została do nielicznego, zbrojnego orszaku księcia i równie niewielkich załóg najważniejszych grodów. Zmieni! się bowiem wówczas system wojskowy. Członkowie dawnych drużyn otrzymali od księcia ziemię, a w zamian za to mieli obowiązek zgłaszania się na każde jego wezwanie do służby wojskowej.

Kler

Na początku swojego istnienia Kościół na obecnych ziemiach polskich pozostawał na utrzymaniu księcia. Z czasem jednak wzrosło znaczenie reprezentantów Kościoła do tego stopnia, iż kariera duchowna, bardziej dostępna dla ludzi spoza kręgu możnych otwierała drogę do klasy panującej. Duchowni dworscy pełnili wśród doradców książęcych coraz większą rolę, rywalizując skutecznie o wpływy z doradcami świeckimi. Z chwilą pojawienia się na obecnych ziemiach polskich pierwszych klasztorów wzrosła także rola ich opatów.

Wolna ludność wiejska

Zagadnienie wolności i niewoli w państwie piastowskim pozostaje w dalszym ciągu jednym ze spornych problemów badawczych. Wydaje się iednak pewne, iż w X-XII wieku zdecydowaną większość ludności obecnych ziem polskich stanowili wolni chłopi. Byli to ludzie wywodzący się bezpośrednio z samodzielnych gospodarzy, władających dziedzicznie swoją ziemią w obrębie węższych i szerszych wspólnot terytorialnych. Na terenach gęściej zaludnionych stosunki własnościowe były już znacznie ustabilizo-