Językoznawstwo ogólne zagadnienia do egzaminu

GRAMATYKA GENERATYWNA - PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA I OSIĄGNIĘCIA, PRZEDSTAWICIELE

Gramatyka generatywna rozwinęła się ma przełomie I. 50. i 60. XX w. Za jej właściwego twórcę uważa się Noama Chomsky'ego, który korzystał z myśli Y. Bar-Hillela i J. Lambeka.

Każda gramatyka generatywna musi składać się z następujących elementów: określonego zbioru symboli, zw. słownikiem; określonego zbioru reguł.

Podstawowym zadaniem teorii gramatyki generatywnej jest wyjaśnienie, w jaki sposób można za pomocą środków skończonych tworzyć i rozumieć nieskończony zbiór zdań. Na język bowiem składa się nieograniczony zbiór zdań, ale człowiek, który je tworzy, ma do dyspozycji środki skończone, ponieważ jego mózg jest mechanizmem skończonym.

Pojęcie gramatyki generatywnej wiąże się z wprowadzeniem do j-znawstwa metody modelowania. Język - w ujęciu cybernetycznym - można traktować jako mechanizm, na którego wejście składa się ograniczony korpus tekstowy, a który na wyjściu tworzy nieskończony zbiór zdań.

Tego typu mechanizmy można badać dwojako: albo przez bezpośredni ogląd, albo przez próbę skonstruowania urządzenia, które by pod pewnymi względami zachowywało się jak badany mechanizm. Właśnie ten II typ badań nosi nazwę modelowania i ma zastosowanie zwłaszcza wtedy, gdy przedmiot badania nie jest dostępny bezpośredniemu oglądowi. Taki wypadek zachodzi w odniesieniu do j-znawstwa, którego przedmiot badań - język - nie jest dostępny bezpośredniej obserwacji.

Wysunięcie koncepcji gramatyki generatywnej jest wyrazem dążenia do sformalizowania nauki j-znawczej.

KONCEPCJE ZNAKU JĘZYKOWEGO, CECHY ZNAKU JĘZYKOWEGO

Pojęcie znaku jęz. zostało wprowadzone do j-znawstwa przez de Saussure'a i było dalej rozwijane przez wiele szkół lingwist., wśród których na I miejscu należy wymienić szk. kopenhaską.

Wg de Saussure'a znak jęz. ma charakt. arbitralny i przedstawia się jako byt polegający na ścisłym zw. f-cjonalnym między określonym przedstawieniem dźwiękowym a określonym pojęciem.

Znak jęz. ma podwójną naturę: łączy w sobie elem. znaczący i znaczony, signifiant i signifie, plan wyrażania i plan treści, określoną wartość akustyczną i pojęcie oznaczonego przedmiotu (nie sam przedmiot).

Znaki jęz. można podzielić na 2 grupy:

1. proste - wyrażenia nie mające bud. wewn., tj- niepodzielne na mniejsze jedn. znakowe;

2. złożone - wyrażenia mające bud. wewn., czyli strukturę, a więc podzielne na mniejsze jedn. znakowe; cechami znaku złożonego są: liczba znaków prostych, z których jest zbudowany, ich postać, sposób ich uporządkowania.

2 podst. cechy znaku:

1. element znaczący, z natury swej słuchowy, rozwija się wyłącznie w czasie i posiada cechy, które zapożycza od czasu:

a. przedstawia pewną rozciągłość,

b. rozciągłość ta jest wymierna w 1 tylko kier. (linia);

2. konwencjonalność (arbitralność) - więź łącząca treść i formę znaku nie jest niczym in. motywowana, czyli nie ma racjonalnego uzasadnienia.

Za wszelkimi wypowiedziami w j. poi. kryją się określone znaczenia tylko dlatego, że wśród wszystkich ludzi posługujących się tym jęz. istnieje milcząca, nigdy przez nikogo nie sformułowana umowa, że należy je w ten właśnie sposób rozumieć.

Arbitralność jest istotną cechą znaku jęz., umożliwiającą rozwój i doskonalenie się jęz.

JĘZYK JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE I KULTUROWE

Lingwiści opisują język tak, jakby mówiła nim jakaś idealna, niezróżnicowana społeczność. Jednak stan tego rodzaju jest fikcją. Nie ma na świecie takiego społeczeństwa, którego przedstawiciele kontaktowaliby się ze sobą w jednakowym stopniu.

Język jest wytworem społeczeństwa. Spełniając f-cję komunikatywną służy ludziom gł. do kontaktów między sobą. Sam jęz., jako środek komunikowania się ludzi w obrębie grupy społ., wpływa na wewn. spoistość tej grupy - f-cja socjatywna. Jej szczególnym i najbardziej znamiennym wypadkiem jest f-cja narodowa jęz., wywołująca poczucie podwójnej bariery psychicznej, a w konsekwencji i socjalnej: 1) można się porozumiewać ż członkami swojego narodu, 2) nie jesteśmy w stanie kontaktować się z in. ludźmi, którzy in. jęz. porozumiewają się między sobą.

Różnice wewnątrzjęz. wynikające z f-cji socjatywnej jęz. są minimalne, jeśli zróżnicowanie społ. jest niewielkie. Gdy społeczeństwo jest liczne i rozwarstwione w różny sposób, także w jego jęz. pojawia się wiele cech odrębnych. Może to prowadzić do powstawania całych odmian jęz. różniących się między sobą w b. poważnym st.

Wiele zw. społ. może prow. do wytwarzania się odrębności jęz. Najważniejsza z nich to więź rodowa (zarówno d. powiązania rodowe, jak i współcz. rodzina).

Także zróżnicowanie terytorialne ma dla społeczeństwa większe znacz.

III czynnikiem jest rozwarstwienie socjalne społeczeństwa.

IV - zróżnicowanie stylistyczne jęz.