Obraz0033

Zrozumieć Unię Europejską

do przestrzennej koncentracji działalności gospodarczej, mimo, że rozlewanie..się wiedzy działa w kierunku dywergencji.

Przy analizie kombinacji dwóch czynników: wymiany dóbr i rozlewania się wiedzy, rozwój w warunkach integracji może przebiegać według trzech scenariuszy:

-    wskutek pogłębiania integracji następuje systematyczna redukcja kosztów handlowych, co prowadzić może do koncentracji działalności gospodarczej w przestrzeni i pogłębiać dysproporcje regionalne,

-    integracja powoduje z jednej strony obniżenie kosztów handlowych, z drugiej zaś podnosi koszty wymiany informacji. W takim przypadku tendencja do kóńęent-racji produkcji w -aglomeracji ulega wyraźnemu osłabieniu,

-    proces rozlewania się wiedzy może doprowadzić do tendencji deglomeracyj-nych, co spowoduje demontaż istniejącego układu: rdzeń i peryferia.

Reasumując, światowy dorobek badań regionalnych podlegał ewolucji polegającej na wzbogacaniu go o Wyniki badań kolejnych zjawisk generowanych przez rozwój gospodarczy. Pierwotny motyw wyboru lokalizacji - trahsport - był uzupełniany o takie czynniki jak korzyści zewnętrzne, korzyści skali, powiązania pionowe i poziome wewnątrz przemysłów,, grawitację¹-i potencjał ośrodków, powstawanie biegunów wzrostu wskutek wykształcania się sektorów wiodących, innowacje, handel zagraniczny, postęp technologiczny. Pytanie, które zawsze starali się rozstrzygnąć teoretycy badający te zjawiska, dotyczyło problemu, czy wzrost jednych regionów może przyczynić się do awansu obszarów mniej rozwiniętych, czy też luka między nimi będzie się pogłębiać, czyli, inaczej mówiąc, czy rozwój regionalny cechuje konwergencja, czy polaryzacja. Jak w większości sporów teoretycznych, nie dopracowano się również tutaj wspólnego stanowiska. Pewnym kompromisem może być koncepcja sugerująca, że postęp spójności ma miejsce wówczas, gdy efekty dyfuzji i rozprzestrzeniania dominują nad skutkami wiru (zasysania)..

2. Rola polityki regionalnej w usuwaniu nierówności regionalnych

Za jeden z najważniejszych mechanizmów oddziałujących na zmniejszenie nierówności regionalnych uważana jest polityka regionalna. W teoretycznym sporze dotyczącym, tej koncepcji.pojawiają się dwie wyraźne opcje: pierwszą z nich określa się jako tzw, wyrównawczą, drugą jako polaryzacyjną.¹ Zwolennicy zaś wariantu wyrównawczego opowiadają się za interwencją państwa, którą należy skierować do regionów, najbiedniejszych. Celem ingerencji jest restrukturyzacja gospodarki, która: powinna się przyczynić do zwiększenia dynamiki wzrostu -4-^ęha,iniariia_;prGęesij..skutecznegś „doganiana” obszarów bogatszych. Argumenty przytaczane przez zwolenników tej opcji są typowe dla neokeynesowskiego nurtu ekonomii, a należą do nich: niedoskonałość rynku, której źródłem jest zniekształcanie konkurencji, niepełna informacja, deformacja cen i płac.

Zwolennicy wariantu polaryzacyjnego uważają, że wszelka ingerencja narusza mechanizm rynkowy, który jest najbardziej efektywny, i optują za nieingerowa-niem państwa w procesy rozwoju regionalnego. W opinii reprezentantów tej opcji jakakolwiek interwencja nie tylko nie jest w Stanie pomóc regionom słabszym, ale jest wręcz przyczyną ich niedorbzwpju. Drugim -.obok interwencjonizmu - czynnikiem przyczyniającym się do narastania dysproporcji jest zbyt mała mobilność czynników produkcji,² '

Z kolei wybór celu ingerencji rozważa Wiliamson.³ Zwraca on uwagę, że dla krajów mniej rozwiniętych typowe są dwie luki rozwojowe: pierwsza przejawia się w poziomie nierówności rozwojowych między tym krajem a innymi, lepiej rozwiniętymi, druga natomiast polega na znacznych zróżnicowaniach wewnętrznych. Należy _: zatem^: rozstrzygnąć dylemat: Czy ograniczone środki finansowe inwestować w regionach słabszych, aby przyspieszyć ich wzrost, czy też skierować je do obszarów lepiej rozwiniętych, które skuteczniej mogą je wykorzystać, co poziyoli na zmniejszenie poziomu dysproporcji Vv rozwoju między tym krajem a wyżej rozwiniętymi. Ponadto ich dynamiczny wzrost może z czasem — poprzez efekty rozprzestrzeniania czy przesączania - uruchomić rozwój regionów biedniejszych. Obserwacja dotychczasowych doświadczeń wskazuje — zdaniem Wiliam-sona - na to, że w początkowych etapach „doganiania” polityka gospodarcza preferuje ośrodki dobrze rozwinięte.

3. Ewolucja polityki regionalnej Unii Europejskiej

3.1. Uwagi wstępne

Pierwsze postanowienia dotyczące polityki regionalnej można znaleźć już w traktatach rz^/mslnHa Ohpcm/ ipi Vc-7tQłt znacznie isdnak odbiec od nisrwotnYch założeń, a zmiany, którym podlegała, dotyczyły zarówno koncepcji, zadań, jak i instrumentów, za pomocą których realizowane są jej cele. Przyczyną tych przeobrażeń było kilka procesów, których potencjalne skutki zmuszały Komisję Europejską do zwrócenia szczególnej uwagi na sprawy regionów. Za najważniejsze z nich można uznać: zmiany w sytuacji przemysłu Wspólnoty pod wpływem

1

J. B a c h 11 e r i inni: Longer Term Perspectives on Regional Policy in Europę, Glasgow 1996.

2

M. Le v i son: Nie tylko wolny rynek. Odradzanie się polityki gospodarczej, Warszawa 1992.

3

^v J.G. Wiliamson: Regional Ineąuality and the Process of International Devdopment: a description of the Pattems, „Economic Development and Cultural Change” 1965, nr 13.