obraz
8 (53)

nie Persów i Greków oznaczano częściej tę pierwszą, niemniej jednak świetność boga mija bezpowrotnie. Jeszcze Antioch I Zbawca ryje na glinianym walcu słowa: „Kiedy me serce napełniło się chęcią zbudowania Esan-gili i Ezydy ⁵, własnoręcznie przy użyciu wybornej oliwy ulepiłem cegły na Esangilę i Ezydę...” ¹, ale są to już ostatnie przejawy hołdu dla Marduka.

Historia notuje dwie kulminacje religijnego znaczenia tego boga. Jedna przypada na okres najwcześniejszy, kiedy to przedtem szerzej nie znane lokalne bóstwo stolicy kraju nagie wydżwignięte zostaje z woli króla-"prawodawcy Ilammurabiego na szczyty panteonu. Druga — na okres panowania Ne-bokadnezara II (605—562).

Ujmując rzecz graficznie, kariera Marduka to linia wznosząca się, po początkowo niskim przebiegu, raptownie w gorę za I dynastii babilońskiej, opadająca następnie znacznie w dół z trzema załamaniami odpowiadającymi trzem „porwaniom” boga, wznosząca się w dalszym przebiegu za czasów nowobabiloń-skich prawie do poziomu Hammurabiego, aby wreszcie, począwszy od Cyrusa, spokojnie o-padać w dół, z czwartym załamaniem za Kserksesa i niewielkim wzlotem za Aleksandra Wielkiego i Antiocha I Zbawcy w dobie hellenistycznej.

Obok tego interesuje nas w nie mniejszym stopniu inny proces, przebiegający niezależnie od falowania koniunktury politycznej: to proces synkretyzacji panteonu babilońskiego w osobie boga Marduka. I znów podobnie jak przy kreśleniu politycznych losów tego boga dadzą się tu wyodrębnić pewne fluktuacje. Sumuabu, założyciel Babilonii i I dynastii babilońskiej, obwołał Marduka bogiem narodowym. A już za czasów Hammurabiego, zaledwie sto lat później, w hymnie Kiedy nc wysokości wywyższono go do rangi pana bogów i stwórcy świata.

Następnie Marduk wchłania w siebie inne bóstwa: „Jako typ boga narodowego, który z bóstwa o miejscowym pochodzeniu wzniósł się do najwyższego stanowiska w panteonie, przyswoił sobie Marduk, podobnie jak później Aszur, rysy prawie wszystkich bogów, z którymi go porównywano” ⁷ Zachował się do naszych dni bardzo charakterystyczny pod tym względem fragment hymnu, który tak tego boga opiewa:

Nergal Jest Mardukiem walki,

F.nlil jest Mardukiem władztwa i decyzji, Nabu jest Mardukiem posiadania,

Sin jest Mardukiem sprawiedliwości,

Adad jest Mardukiem dżdżu\

⁷ D.O. Eduard, Mesopotamien, w: Die Mytho-logle der Sumerer und Akkader, w: Wórterbuch der Mythologie, hrsg. von H. Hausstg, LI, Stuttgart 1960, s. 96.

® P. Vok: Mose und sein Werk, 1932, s. 30.

:i7

1

Tj. świątyni Marduka w Babilonie i jego syna Nabu w pobliskiej Borsippie.

‘ Por. F.H. Weissbach, Di¹ Keilinschrijten der Achamcniden, Lcipzig 1911.