obraz1

l »r/.y tacza piękną maksymę: Żyj z ludźmi tak, jakby to Bóg widział, i rozmawiaj z Bogiem tak, jakby ludzie to słyszeli”⁷⁸. Musonius Rufus przypisuje Zeusowi, „opiekunowi rodu”, czujność skierowaną przeciwko grzechom związanym z ograniczaniem urodzeń⁷⁹. Epiktet, uczeń Musoniusa, w swoich Rozmowach przekazanych nam przez Arriana zamieścił, rozdział (1.14) zatytułowany: „Bóstwo czuwa nad wszystkimi”, gdzie zbija ewentualne argumenty przeciwko wszystkowidzeniu boskiemu⁸⁰ i twierdzi, że Bóg ponadto przydał, każdemu człowiekowi de-mona-stróża, który nigdy nie śpi i 'którego nie da się oszukać⁸¹, a zatem nawet „jeśli pozamykacie drzwi i zostaniecie w ciemności, nie możecie powiedzieć, że jesteście sami, gdyż nie jesteście: jest z wami Bóg i wasz demon” ⁸².

Blutarch rozróżnia opatrzność pierwszego rzędu — Bóg najwyższy; drugiego — bogowie niebiańscy, i opatrzność trzeciego rzędu — demony ziemskie, do których należy czuwanie nad sprawami ludzi⁸³.

Ideę Boga, który wszystko widzi i o wszystko się troszczy, skarykaturował Luldan w utworze Dwakroó oskarżony, w którym zaraz na wstępie Zeus uskarża się gorzko na to, że zbyt dużo ma roboty, skoro musi pełnić wszystkie funkcje meteorologiczne nieba (deszcze, grady, wichry, pioruny), uważać na to, co robią bogowie, a na dodatek rozglądać się na wszystkie strony, aby widzieć, co się dzieje na ziemi, pilnować złodziei, oszustów i im podobnych⁸⁴. To połączenie wszechwiedzy-wszystkowidzenia Zeusa z jego działalnością meteorologiczną jest jeszcze jedną oznaką zasadniczej uranicznej natury boga, zawsze żywej w świadomości religijnej Greków.

Pojęcie opatrzności „Boga” u neoplatonika Porfiriusza ⁸⁵ łączy się z pojęciem dobrych demonów i „aniołów”-stróżów, przed którymi nic się nie ukryje.

2. ARGOS PANOPTES. WIELOOKOSC I WIEŁOGŁOWOSC

Argos „widzi wszystko”⁸⁶; jest panoptes, wielooki, a nawet Panoptes w sensie imienia własnego ⁸⁷. Jako taki ma oczywiście ilość oczu większą od normalnej: troje według Ferekydesa⁸⁸, czworo według autora Aigimiosa⁸⁹, „sto” według Owidiusza⁹⁰,

149

12 — Wszechwiedza bogów