obraz4

36 Rytuały

rodzinne (w linii ojca i matki), wiekowe i zróżnicowane płciowo, wspólnoty wiernych, zrzeszenia zawodowe. Dlatego też ślub, przyjmując formę instytucjonalną, zarówno religijną, jak i świecką, implikuje uświęcenie związku.

To właśnie w społeczeństwach dawnych i tradycyjnych, poznanych przez nas dzięki etnologii i folklorystyce, obrzędy te ukazują w pełni swą złożoną symbolikę. Podobnie jak inicjacja, rytuały zawarcia małżeństwa zawierają zarazem obrzędy oddzielenia i wstąpienia, często rozdzielone pewnym okresem oczekiwania (np. zaręczyny) i celibatem, które poprzedzają ślub.

Obrządy oddzielenia miały zapewnić grupie powrót do równowagi, kompensując stratę osoby, która opuszczała swój klan lub rodzinę; taką funkcję pełni „wykupienie”, a także przyjęcia na cześć grupy, która traci jednego z członków - nawet jeśli wchodzi w korzystny związek z grupą współmałżonka.

Niekiedy sprzeciw pokrzywdzonej grupy znajdował wyraz w obrzędach porwania lub pokonywania przeszkód, symbolizując oddzielenie. Taki obrzęd wieńczył wydarzenie, utwierdzając jego rangę.

Zawarcie małżeństwa ponadto wywołuje w grupie radość. To zjawisko właśnie tłumaczą obrządy wstąpienia towarzyszące ślubom we wszystkich kulturach.

Folklor francuski jest pod tym względem wyjątkowo bogaty, obrzędy mają ściśle ustalony przebieg, z określonymi etapami i powtórzeniami, np. grupowe całowanie się w różnych momentach uroczystości weselnej, serdeczne przyjęcie gości (śniadanie, rozdawanie kokard i wstążek), strój panny młodej wkładany z pomocą rodziców lub druhen (wianek, welon i pasek z węzłem symbolizującym związek).

Wyjście panny młodej do kościoła było zorganizowane według ścisłego protokołu nieco odmiennego w różnych prowincjach. Czasem orszak weselny miał do pokonania skomplikowaną trasę, a po dojściu do ołtarza następowała msza weselna i wymiana obrączek. Przy wyjściu z kościoła, przed lub po złożeniu życzeń, okazywano obrzędową hojność (obrzucanie młodych ziarenkami, monetami lub cukierkami). Drużbowie życzyli w ten sposób młodej parze wszelkiej obfitości, a nowo poślubieni małżonkowie okazywali serdeczność przede wszystkim dzieciom.

Przyjęcie weselne mogło gromadzić ponad sto osób, przeobrażając się w komunię gości zebranych wokół suto zastawionego stołu,

37

w radosnej atmosferze zabawy. Wesele zmieniało się w bal i często kończyło się następnego dnia. Towarzyszyły mu zawsze symbole o charakterze seksualnym i prokreacyjnym. Uroczystości tego typu przypominały przepychem prymitywny zwyczaj „potlaczu”, według którego przywódcy plemion manifestowali bogactwo, rywalizując w ofiarowywaniu darów i wyprawianiu uczt, a nawet niszczeniu dobytku.

Rytuały zawarcia małżeństwa uległy daleko posuniętym uproszczeniom szczególnie w środowisku miejskim. Ilość ślubów kościelnych stanowi około dwóch trzecich ilości ślubów cywilnych, a ogólna liczba oficjalnie zawieranych małżeństw wyraźnie spada w ostatnim dziesięcioleciu. Związek dwojga ludzi staje się coraz częściej prywatną, osobistą sprawą, w którą rodziny i grupy mniej się angażują.

5. Żałoba i obrzędy pogrzebowe

Zgon jednego z członków grupy zawsze i wszędzie jest przyczyną do fety. Rytuały żałobne wiążą się z całokształtem wierzeń dotyczących przejścia między życiem a śmiercią, faktu stawania się zmarłym oraz związków, jakie miał on lub może mieć z żywymi. Wyrażają również bolesną stratę odczuwaną przez bliskich, przyjaciół, sąsiadów, członków społeczności - wsi, miasta, a czasem całego kraju.

Obrzędy pogrzebowe spełniają więc wiele funkcji: wyrażają szacunek, przywiązanie i obawę. Wiara w życie pozagrobowe i pośmiertne działanie implikuje bowiem dbałość o należyte uczczenie zmarłego, troskę o zdobycie jego wsparcia, a w każdym razie o uniknięcie zemsty. W stosunku do zmarłego można odczuwać winę spowodowaną nie dostateczną opieką i miłością a wtedy rytuały żałobne przyczyniają się do naprawienia tych błędów oraz pocieszają żyjących, którzy mogążywić sprecyzowane lub mieszane uczucia wobec życia pozagrobowego.

Reasumując: żałoba pełni rolę przejścia i regulacji zarówno dla żyjących, jak i dla zmarłych, łagodząc skutki straty społecznej oraz szoku emocjonalnego, jaki przeżyli bliscy.

W różnych epokach i kulturach obrzędy te przyjmowały odmienne formy. Najsłynniejsze z nich dotyczą kultu zmarłych w starożytnym Egipcie. Współczesne ceremonie w Indiach i w Afryce także są często bardzo okazałe. Na Zachodzie w niektórych rejonach wiejskich