Obraz5 (13)

152

mieckiem, które gwarantowało wolność osadnikom. Dzięki samorządowi rozwijały się miasta. Wszechnica Jagiellońska zawdzięczała swój rozwój przywilejom wolnościowym. Polska pozyskała sobie Litwę przez to, że polska wolność przyciągała litewskie przodujące warstwy; to była polska metoda „aneksji". A bodajże i w późniejszych czasach ta osławiona wolność szlachecka działała w sposób, jednoczący rozległe i różnorodne etnicznie państwo; paraliżowała różne plany dynastyczne wielmożów, którzy chcieli krajać Polskę jak postaw sukna.

A wreszcie wyobraźmy sobie, że Polska, rządzona przez wieki systemem despotyzmu wschodniego, uległa rozbiorom; ostatecznie upadają i państwa, rządzone despotycznie, brak wolności nie jest niezawodną gwarancją niepodległego bytu państwa. Otóż gdyby taka Polska, z charakterem narodowym, urobionym przez despotyzm, popadła w obcą niewolę, to bodaj, czy zdołałaby zachować swoją świadomość narodową i stawiać skuteczny odpór najeźdźcom. Siłę oporu czerpaliśmy z zamiłowania wolności; to co było w pewnych epokach rozwoju źródłem słabości państwa, stało się w niewoli źródłem odporności narodu.

I dlatego nie budujmy nowego ustroju na przekreślaniu wolności, nie potępiajmy jej z jakimś dzikim sadyzmem. Mąż stanu, który wyrósł z swego narodu i z nim jest związany całą swą duszą, budując ustrój państwa, będzie chciał wyzyskać tę właściwość dla jego dobra, wydobyć z niej twórcze pierwiastki. Oczywiście, musi wprowadzić różne ograniczenia wolności, bo bez tych ograniczeń niema ani prawa, ani społeczeństwa. Tę ideę dostosuje do potrzeb dzisiejszej epoki. Pojęciu wolności nada pełniejszą treść narodową. Nie określi wolności, jako nienaruszalnego prawa jednostki, nie przyzna tych samych praw przybłędom na naszej ziemi, co członkom narodu polskiego. Ale dopiero wtedy, gdy wewnętrzną wolność narodu wprzęgnie do służby państwu, zbuduje ustrój, oparty na prawie.

Albo inna właściwość — zdolność do samorzutnej organizacji. Ta rozwinęła się nawet w epoce niewoli, co jest rzeczą zupełnie naturalną. Byłoby złem, gdyby ustrój państwa polskiego tę zdolność zabijał. Oczywiście nie możemy pospolitemu ruszeniu, czy ochotniczej służbie, powierzać zadań, które ma pełnić regularne ■wojsko. Ale właśnie trzeba umieć wyzyskać dla państwa tę skłonność naszego charakteru; jeżeli inicjatywa prywatna czy społeczna zdoła wyręczyć państwo w tych lub innych funkcjach, tem lepiej dla narodu i państwa. Naród żyje zarówno w państwie, jak i poza państwem. Tem lepiej, gdy także i prywatna jednostka czuje odpowiedzialność za losy narodu, a zwłaszcza w dzisiejszych czasach. Niebezpieczne jest dzisiaj wyolbrzymiać rolę działalności państwowej, rozszerzać nadmiernie funkcje gospodarcze państwa. Niechaj ludzie dzisiaj liczą nietylko na pomoc państwa, lecz i na własne siły, własną organizację. I w tem znaczeniu ta zdolność do samorzutnej organizacji może okazać się błogosławieństwem.

Powstanie państwa polskiego nie powinno wywoływać jej zaniku, tembardziej, że przecież pewnych zadań narodowych nie zdoła całkowicie wypełnić państwo; albo dlatego, że go na to nie stać, albo też, że nie potrafi tego zrobić. Jasną dzisiaj jest rzeczą, że na ziemiach południowo - wschodnich potrafimy wzmocnić żywioł polski przedewszystkiem przez samorzutną jego organizację kulturalną i gospodarczą, która niestety w ostatnich latach osłabła tak znacznie, że staje się to poważnem niebezpieczeństwem narodowem.

A więc w dawnych właściwościach narodu polskiego tkwią siły, które i dzisiaj nie straciły swego znaczenia. Ustrój państwa powinien przekształcać te właściwości, paraliżować ich nadużycia i zwyrodnienia, wydobywać na powierzchnię najcenniejsze pierwiastki; jednak w zasadniczych swych linjach powinien być w zgodzie z charakterem narodowym. Bo tylko wtedy będzie naprawdę narodowym ustrojem; i tylko wtedy — powtarzamy raz jeszcze — będzie zgodny z moralno - prawnem poczuciem narodu.

5. Równowaga władz naczelnych. A teraz rzućmy okiem na bardziej konkretne zagadnienia ustrojowe. Wychodząc z wyżej omówionych założeń państwa narodowego, zapytajmy się, jakiego ustroju potrzeba narodowi? Nie przedstawiamy tu projektu reformy ustroju, lecz chcemy zaznaczyć, w jakim ogólnym kierunku, niejako pod względem techniczno - ustrojowym, prowadzą idee, wyrażone poprzednio.