obraz2

72 Rytuały

wywierać, różni się znacznie od rytuałów poprzez swój nietrwały i zmienny charakter¹.

Od co najmniej dziesięciu lat zwiększa się tempo zmian w modzie, co wiąże się z rosnącą komercyjnością oraz z zanikiem tradycyjnych wzorców, a także z duchem nowoczesności². Strój, za sprawą dwóch przeciwstawnych postaw - zachowawczej i kontestującej - nie przestaje należeć do dziedziny rytualności.

Z jednej strony obserwuje się w modzie tendencję do zachowania stylu klasycznego (marynarka lub garnitur dla mężczyzn, kostium lub sukienka dla kobiet), szczególnie w środowisku urzędników i polityków troszczących się o surową elegancję tak, jak gdyby każde przekroczenie tych norm miało okazać się niebezpieczne. Odnajdujemy tutaj jedną z funkcji rytualności: reasekurację.

Z drugiej strony można zauważyć wśród młodzieży niejednoznaczne zerwanie z tradycyjnymi wzorcami oscylujące między przekroczeniem, innowacją a kpiną w dziedzinie ubioru, fryzur i wyglądu, a wyrażające się przez teatralność, parodię, wyzwanie (szczególnie u punków), zwolenników ubiorów retro lub też „new wawes” tęskniących za klasycyzmem³.

Te zachowania w pewnej mierze tłumaczą poszukiwanie nowy>ch rytuałów pod postacią prowokacji. Ludziom w wieku „niepokornym” chodzi o spektakularne potwierdzenie tożsamości społecznej, odróżniającej ich od reszty społeczeństwa, a zarazem wyraźnie jednoczącej.

5. Grupy „pracy z ciałem”

Pod tą nazwą kryje się całość doświadczeń i działań proponowanych przez różne grupy od przeszło dwudziestu lat. Dokonanie klasyfikacji jest tu szczególnie trudne ze względu na dużą liczbę i różnorodność tych działań. Można rozróżnić te, które są skierowane na relaksację (o zabarwieniu psychoanalitycznym lub innym), medytacje wywodzące się z jogi i innych wschodnich technik, ćwiczenia skierowane na „ekspresję” ciała i „spotkanie” (gestalt, bioenergia) oraz inne.

73

Metody te, podobnie jak grupy rozwojowe, ekspresji werbalnej oraz kształtowania związków, tworzą pewien fenomen kulturowy, którego doniosłość i zasiąg podkreślaliśmy już wielokrotnie⁴. Wspólny cel tych praktyk to poprawienie samoakceptacji, lepszy kontakt z własnym ciałem oraz z ciałem partnera, często z wyraźnym nastawieniem terapeutycznym. Metody te mają wiele wspólnego z rytuałami. Chodzi w nich bowiem o powtarzanie sekwencji wokalnych i gestów często zbliżonych do ceremoniału, dominującą rolą prowadzącego oraz o wspólne wszystkim uczestnikom wartości i doświadczenia cielesne bez wzglądu na niespójność czy eklektyzm założeń teoretycznych ⁵.

Ograniczymy sią do przykładu grup intensywnej ekspresji, gdyż odzwierciedlająone dosyć dobrze problematyką współczesnego kor-poreizmu (ruchów na rzecz ciała). Pomimo wielu różnic ich wspólną cechą pozostaje uczenie sią słuchania własnego ciała poprzez próby i ćwiczenia zmierzające do wyrażenia przeżyć wewnętrznych i doznań zewnętrznych. Uczestnicy tych zająć nie traktują ciała instrumentalnie, ani nie uczą sią kultury fizycznej lub też „technik ciała” -wedle określenia Maussa, ale zwracają szczególną uwagą na ,ja cielesne” jako miejsce i środek hedonistycznego odkrycia, a także jako pośrednika kontaktu z bliźnimi za pomocąwszystkich zmysłów (dotyku, powonienia, smaku).

Odeszliśmy w tym miejscu bardzo daleko od wyżej wspomnianych zasad grzeczności i dystansu, a także stanęliśmy przed dylematem: czy mamy do czynienia z nowym i pozytywnym rytuałem, czy też z jakąś mniej lub bardziej sztuczną odmianą antyrytuału?

Pierwsza ewntualność sprawiłaby, że ów ruch sprzyjałby wytworzeniu sią mechanizmu obronnego przed lękiem, stwarzał źródła rozwoju, a także stawał sią symbolicznym wyrazem wcześniej zablokowanej ekspresji. Nowy rytuał odgrywałby więc rolą pośrednika między wymiarem cielesnym a duchowym i pozwalałby jednostce na ponowne przygotowanie ciała do kontaktu, uciekając od skostniałych modeli zachowań (D. Picard). Mamy na to wiele przykładów, lecz

1

   Fliigel, De la parure vestimentaire, Aubier.

2

   Na ten temat zob. G. Lipovetsky, L ’empire de 1‘ephemere, NRF 1987.

3

   Zob. Obalk, Les mouvemen(s de modę expliques auxparents oraz P. Yonnet, Jeux, modes, masses, Gallimard, a także przegląd Traverses, 1979, nr 4.

4

   J. Maisormeuve, La dynamique des groupes oraz inne dzieła i artykuły tego autora.

5

   Opracowania dotyczące tych grup są liczne, niektóre z nich oferują syntezę, np. E. Marc, Guide des nowelles therapies, Retz; J. Salzer, L’expression corporelle, PUF.