Obraz9 (20)

Psychologiczna problematyka maski 75

Psychologiczna problematyka maski 75

;s>Nj

hSHi

igpii

Hi

BHH

*do2%:

^y%.x

%

da słowo | ^er- Prze-Uznania I iko pod- | at stru- ^! łączone i, może :y poza , która I

I

ycenia I lozofi-okre- f

został

sianiu genezy maski, jej roli i sensowności w życiu człowieka. Maska bywa z reguły rozpatrywana w relacji do tego, co ogólnie można określić jako rzeczywistość osobową i co najczęściej jest opisywane jako twarz lub tożsamość, choć bywa również nazywane rzeczywistością wewnętrzną lub psychiczną, własnym bytem, autentycznością, indywidualnością. Konieczność używania maski jest natomiast na ogół wiązana ze społeczną naturą człowieka. To przez innych, dla innych, ze względu na innych, czy - jak pisze Tischner - „z winy innych” człowiek nieświadomie nosi lub celowo nakłada na twarz maskę (por. Tischner, 1990, s. 63). Z tego względu maska pozostaje w związku z obowiązującymi w danym środowisku kulturowo-społe-cznym wzorcami zachowania i modelami życia.

□ 1. Próba psychologicznej definicji maski

Wyodrębnienie w antropologicznych i filozoficznych opisach i analizach maski wspólnych elementów pozwala na podjęcie próby zdefiniowania maski jako kategorii psychologicznej. Jako fenomen wchodzący w zakres rozważań psychologii, maska zostanie określona jako takie zachowanie człowieka, które równocześnie pozostaje w pewnym stosunku do jego indywidualnej rzeczywistości psychicznej oraz do środowiskowych wymagań reprezentowanych w kulturowo-społecznych wzorcach działania i modelach życia.

Tak doprecyzowana kategoria maski pozwala na wykroczenie poza jej liczne, fragmentaryczne definicje¹. Okazuje się, że maska niekoniecznie jest czymś negatywnym - choć w niektórych koncepcjach i potocznie maskę często utożsamia się z fałszem. Maska może po prostu nie w pełni wyrażać indywidualne właściwości osoby, być jedynie częściową, stosowną do okoliczności ekspresją specyficznej dla niej rzeczywistości, pełnić funkcje analogiczne do persony w teatrze antycznym: może być takim zachowaniem, które manifestuje jedynie najbardziej charakterystyczne cechy osoby. Zaproponowana definicja dopuszcza dowolność przyczyn i motywów nakładania maski. Różne formy masek mogą być rezultatem akceptowania wymogów konkretnej sytuacji społecznej (inaczej przecież zachowujemy się w sklepie niż w gronie bliskich znajomych). Maska może być również nieuświadomiona. Rzeczywistość osobowa nosiciela takiej maski będzie w dużej mierze określana bezwiednie przejmowanymi z otoczenia wzorcami. Oczywiście, maskę można także nakładać dla osiągnięcia konkretnych celów, a intencje jej używania mogą być rozmaite. Można wykorzystać maskę do ukrycia pewnych swoich cech, postaw, odczuć, myśli, można też za jej pomocą prezentować siebie w niezgodny z faktycznością sposób i rozmyślnie wprowadzać innych w błąd. Z powyższych względów -

1

Spectrum takich definicji jest poświęcona maskom monografia, zredagowana przez Marię Janion i Stanisława Rośka (por. Janion, Rosiek, 1986).