16577 Obraz (2284)

20 PSYCHOLOGIA MOTYWACJI

GŁÓWNE PROBLEMY

20 PSYCHOLOGIA MOTYWACJI

a początek przyjrzyjmy się ] wowym problemom, którymi ją się teoretycy motywacji.

ADAPTACYJNE

UWARUNKOWANIA LUDZKICH ZACHOWAŃ

We współczesnej teorii motywacji dominuje myśl, że celem każdego zachowania jest przystosowanie się do środowiska. Opierając się na tym założeniu, badacze pytają następnie o źródła tej sytuacji. Jałcie mechanizmy czy zasady pozwalają ją wyjaśnić? Kryterium rozumienia przyczyny danego wydarzenia staje się zdolność prognozowania warunków, w których się ono powtórzy. W ciągu wielu lat psychologowie wypracowali bardzo wyrafinowaną metodologię wyodrębniania przyczyn.

Psychologia ewolucyjna to stosunkowo młoda dyscyplina wiedzy, tkwiąca korzeniami w teorii Darwina. W całej niniejszej książce będziemy omawiali rozmaite koncepcje wynikające z przyjęcia perspektywy ewolucyjnej, pozwalające zrozumieć, dlaczego niektóre systemy mózgu czy pewne zachowania zyskały w toku ewolucji przewagę. Pytając o to, z jakimi problemami zmagali się nasi przodkowie, możemy łatwiej zrozumieć, dlaczego ostatecznie zwyciężyły te, a nie inne rozwiązania, a w konsekwencji, dlaczego jesteśmy tacy, jacy jesteśmy, i dlaczego robimy to, co robimy.

ŹRÓDŁA ZACHOWANIA

Ludzie wchodzą w interakcje z otoczeniem na dwa podstawowe sposoby. Z jednej strony, chcą nad nim zapanować, z drugiej, kierują się pragnieniem zachowania życia (np. White, 1659). Często dochodzi do konfliktu między tym motywami. Czy pieiwszćiTstwo dać woli przeżycia czy woli panowania? Z badań wynika, że potrzeba przeżycia bierze górę. Jeśli uczę się czegoś, a moje życie jest zagrożone, to rzucam naukę i walczę o życie.

Badania wskazują na to że nie mam wyboru. System nerwowy jest tak skonstruowany, że zapewnia pierwszeństwo potrzebie przetrwania. Kiedy coś mi grozi, ośrodki mózgu odpowiedzialne za przetrwanie przejmują władzę i kierują moim zachowaniem. Dane dostarczane do mózgu przez zmysły pokonują dwie odrębne trasy. Jedna z nich prowadzi do tej części mózgu, która zajmuje się zagrożeniami, druga tam, gdzie następuje racjonalna analiza. Informacja najpierw trafia do części mózgu odpowiedzialnej za przetrwanie. Dlatego pierwsza reakcja ma często charakter emocjonalny (LeDoux, " 1992). Ponieważ system analizujący, zagrożenia jest bardzo prymitywny,' może się mylić. Kiedy umysł racjonalny dokładniej rozważy sytuację, może uznać, że życie nie jest zagrożone, i wyłączyć system emocjonalny. Jeśli na przykład ktoś krytykuje mój referat, to mój układ nerwowy może zareagować tak, jakbym byt przedmiotem fizycznego ataku. Zamiast zachować spokój (chłodny i opanowany, jak

.

Mr Spock z serialu Star Treck), reaguję gwałtownie. Nawet jeśli zdaję sobie sprawę z tego, że zachowuję się niewłaściwie, to nie jestem w stanie nad tym zapanować. Psychologowie już dawno odkryli, że nasz układ nerwowy w życiu codziennym często reaguje tak, jakby naszemu życiu groziło niebezpieczeństwo.

Wiedząc, jakie sytuacje pobudzają część układu nerwowego odpowiedzialną za przetrwanie, potrafimy lepiej zrozumieć ludzkie reakcje. Aktywacja układu nerwowego i pobudzenie do działanie są ze sobą ściśle powiązane. Raz uruchomiony, układ odpowiedzialny za przetrwanie działa, dopóki nie otrzyma informacji, że zagrożenie minęło. Umiejętność wyłączenia go ma więc decydujące znaczenie. Wszyscy znamy ludzi, którzy całymi latami hodują w sobie złość. Badania dowodzą, że nie tylko przeszkadza to uczyć się nowych zachowań, ale w dodatku jest szkodliwe dla zdrowia (LeDoux, 1996). Dla teoretyka motywacji zrozumienie mechanizmów uruchamiania zachowania oraz podtrzymywania go ma zasadnicze znaczenie.

Bez kierowania naszym zachowaniem nie bylibyśmy w stanie przeżyć. Na przykład, zdobycie pożywienia wymaga działań ukierunkowanych na osiągnięcie celu. Musimy wybrać odpowiedni wariant i realizować go, dopóki nie zaspokoimy głodu. Według teorii potrzeb to właśnie one nadają kierunek naszym działaniom (np. Murray, 1938). Odczuwana potrzeba sprawia jakoby, że mniej lub bardziej automatycznie zwracamy się w odpowiednim kierunku. Badania wykazały jednak, że wyjaśnienie to jest błędne, bo równie ważną rolę odgrywa to, czego w przeszłości się nauczyliśmy, a także to, co myślimy (dane poznawcze). Na przykład niektórzy ludzie jedzą nie tylko po to, by zaspokoić głód, lecz również dla rozrywki lub aby uciec od niechcianych myśli. Inni z kolei zachowują wstrzemięźliwość w jedzeniu, gdyż chcą być szczupli. Według współczesnego stanu wiedzy potrzeby zostają przekształcone w skłonności. Nadają one impet, a może nawet kierunek niektórym działaniom, ale same w sobie nie tłumaczą, dlaczego ludzie zachowują się tak, a nie inaczej.

Zgodnie z teorią celów to właśnie one leżą u podłoża ludzkich działań (Locke, Latham, 1990). Cel wytwarza napięcie, ludzie dążą do osiągnięcia celu, by owo napięcie usunąć. Zarówno więc kierunek działania, jak i energia potrzebna do jego zainicjowania wynikają z celu. Skąd jednak biorą się cele? Mogą tkwić korzeniami w naszej biologii, w tym, czego się nauczyliśmy, lub w naszym myśleniu. Jednak zazwyczaj cel wynika z połączenia tych trzech czynników. Choć zapotrzebowanie na energię może wywołać biologiczny popęd zwany głodem, to jednak wybór konkretnej potrawy (stającej się naszym celem) wynika z naszych nawyków oraz naszych myśli. Choć mamy ochotę na hamburgera (stary nawyk), ostatecznie zadowalamy się makaronem, dbamy bowiem o to, by nie spożywać za dużo tłuszczu . (nowy-sposób myślenia).. ..

WYTRWAŁOŚĆ

Szczególne zainteresowanie psychologów motywacji zjawiskiem wytrwałości odróżnia ich od przedstawicieli innych dziedzin psychologii. Wytrwałość uważa się za podstawowy prognostyk sukcesu (ńp. Seligman,