Obraz2 (11)

PROCES SOCJALIZACJI 41

mych osobistych decyzji samowychowawczych, dokonuj? się zaś dzięki interakcjom z innymi ludźmi, tj. w wyniku wzajemnych działań między jednostkami jako podmiotami życia społecznego (dziecko - matka, uczeń - nauczyciel, kolega - kolega). Warunkiem interakcji jest wzajemna komunikacja za pomoc? języka i znaków. Brak komunikacji i interakcji - jak to wykazuj? przypadki „dzieci poza społeczeństwem” - uniemożliwiał ich socjalizację.

W analizach procesów socjalizacji wyróżnia się dwie fazy: socjalizację pier-wotn? i socjalizację wtórn?.

Socjalizacja pierwotna obejmuje okres dzieciństwa. Dziecko startuje jako organizm z wrodzonymi możliwościami rozwoju psychicznego i społecznego. Pod wpływem interakcji ze swymi opiekunami, a następnie innymi kręgami osób, dziecko w drodze naśladownictwa, identyfikacji, później zaś w drodze przyjmowania ról innych ludzi ze swego otoczenia, a przede wszystkim tzw. znaczących innych (rodzice, rodzeństwo, nauczyciele) uczy się wzorów zachowań oraz wartościowania i oceniania. Osobowość jednostki jest kształtowana głównie - pisz? W. F. Ogburn i M. F. Nimkoff - w okresie niemowlęctwa i dzieciństwa, a do pewnego stopnia w okresie młodzieńczym przez uczestnictwo w grupie rodzinnej, grupach równieśniczych czy społeczności lokalnej, a więc w grupach pierwotnych, opartych na stosunkach „twarzą w twarz” (face-toface relationśf.

Socjalizacja wtórna dokonuje się w wieku dorosłym przez samą jednostkę i jej własne akty, ale pod wpływem tzw. uogólnionego innego. Musi bowiem dokonywać się ona w drodze interakcji, oddziaływania ze strony innych podmiotów życia społecznego. „Zorganizowaną wspólnotę lub grupę społeczną -wyjaśnia George Mead - która daje jednostce jedność osobowości, można nazwać »uogólnionym innym«. Postawa uogólnionego innego jest postaw? całej wspólnoty”^{1 2}. W ten sposób Mead wyjaśnia, że chociaż socjalizacja wtórna jest w dużej mierze dziełem danej jednostki, to jednak nadal jest pochodzenia społecznego; nie sprowadza się do aktów psychicznych, ale dokonuje się w drodze interakcji z innymi podmiotami, którym w tym przypadku jest tzw. „uogólniony inny”. Tak pojęta socjalizacja wtórna polega na uczeniu się przez jednostkę ról rodzinnych, zawodowach, ról pełnionych w różnych grupach społecznych lub instytucjach, takich jak szkoła, małżeństwo i rodzina, wojsko, klasztor, partia polityczna itp.

1

   W. F. Ogburn, M. F. Nimkoff, Handbook of Sociology, London 1964⁵, s. 188.

2

   G. H. M e a d, Umysł, osobowość i społeczeństwo, tłum. z ang. Z. Wolińska, Warszawa 1975, s. 214 (tytuł oryginału: Mind, Self and Society, Chicago 1934).