Obraz2 (29)

osoby, która angażuje się w takie działanie. Sprawia ono, że ludziom poprawia się samoocena, ich nastrój stanie się radośniejszy, a społeczność obdarza ich sławą i uznaniem.

W jednej z teorii wyjaśniających zachowanie prospołeczne lansuje się pogląd, że ludzie pomagają wyłącznie wtedy, gdy leży to w ich własnym interesie. Z drugiej strony, otrzymywanie pomocy w sposób oczywisty wiąże się z korzyściami. W krańcowych przypadkach pomoc oznacza ocalenie życia. W mniej dramatycznych okolicznościach dzięki cudzej pomocy możemy osiągnąć swoje cele. Paradoksem jest jednak, że pomoc w pewnych okolicznościach może mieć większe znaczenie nagradzające dla osoby, która jej udziela, niż dla osoby, która ją otrzymuje.

Na szczęście tendencja do zachowania się w sposób empa-tyczny przeważa w naszych zachowaniach nad skłonnością do agresji. Rola empatii w zapobieganiu agresji nie budzi wątpliwości. [Tamże, s. 489-533],

Wiele religii promuje w różnych wersjach złotą regułę: „Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”, nawołując do czynienia drugiemu tego, co chcielibyśmy, aby czyniono nam. Żyje wielu prawdziwie świętych ludzi, którzy postępując zgodnie z tą zasadą, poświęcają swe życie dla dobra innych. Świat byłby jednak lepszym miejscem, gdyby zachowania prospołeczne nie były tylko domeną ludzi świętych. Jak możemy zwiększyć częstość okazywanych aktów życzliwości i czy to jest możliwe w dobie dzisiejszego powszechnego egoizmu i pogoni za uciekającym czasem? Na to pytanie z pewnością należy szukać odpowiedzi w jakości procesów edukacyjno-wychowawczych.

Empatia i otwartość uznawane są za ważne determinanty wszelkich kontaktów interpersonalnych. Są to procesy wyznaczające poprawne funkcjonowanie społeczne i psychiczne jednostki. Interpersonalny aspekt empatii przejawia się w komunikowaniu własnych doznań, w nastawieniu zadaniowym związanym z doświadczaniem także potrzeb drugiej osoby oraz w ewentualnych zachowaniach prospołecznych. Otwartość wiąże się z

1 62

życzliwą orientacjąna drugiego człowieka, umożliwia lepsze jego poznanie oraz pozwala poznać siebie. Badania wskazują na rolę cmpatycznej komunikacji znaczącą w integracji małżeństwa (Bo-etther, 1977; Sokoluk, 1985). Empatia i otwartość uznawane są również za niezbędne procesy efektywnej terapii (Janicka, 1993). Zaistnienie ich u obojga małżonków sprzyja pozytywnym i zdrowym interakcjom. Stymulowane one będą umiejętnościami wzajemnego poznawania się i rozumienia.

Patrzenie na siebie z punktu widzenia drugiej osoby oraz wyobrażanie sobie tego, co ona czuje, wymaga komunikacji informacji zwrotnych. Znaczącym czynnikiem wskazującym na autentyczne porozumiewanie się w diadzie jest odwzajemniana otwartość partnerów. Zależy ona przede wszystkim od tematu rozmowy, który stanowiłby przedmiot zainteresowania zarówno dla nadawcy, jak i dla odbiorcy. Wzajemność tematyczną, zdaniem J. H. Berga i R. L. Archera (1983), określa stopień, w jakim odpowiedź dotyczy tego samego problemu, któremu poświęcona była otwartość. Wzajemna komunikacja wiąże się ściśle z podobieństwem poznawczym partnerów, poziomem ich otwartości, jak również wrażliwością empatyczną. Pełna odwzajemniana komunikacja może prowadzić do uzgodnienia opinii lub konstruktywnych sporów na dany temat. Zwiększa ona zakres wiedzy o sobie i partnerze - niezbędnego warunku bliskości psychicznej.

Odwzajemniana otwartość uznawana jest za samowzmacnia-jący się mechanizm, który może prowadzić do tworzenia się bliskich i głębokich związków między ludźmi, takich jak przyjaźń i miłość (Niebrzydowski, 1992). Wg S. Jorgensena i J. Gaudy (1980), ciągłe ujawnianie uczuć pozytywnych lub poruszanie drażliwych dla partnera tematów może powodować ograniczanie czy braki jego otwartości. Dopuszczalna jest więc niższa wzajemna otwartość również w interakcjach o wysokiej jakości.

Pojęcie empatii jest na tyle wieloznaczne i różnorodnie ujmowane w literaturze psychologicznej, że stało się samo w sobie