Obraz01 (10)

• Przymierze poezji ze wsią ■

ciu wiejskim. Stąd też jej szczególna pozycja w niniejszych rozważaniach.

Pieśń Panny XII rozpoczyna się od apostrofy do „wsi spokojnej, wsi wesołej” i pytań retorycznych, obwieszczających zachwyt poety dla „wieśnych wczasów i pożytków”:

Wsi spokojna, wsi wesoła,

Który głos twej chwale zdoła?

Kto twe wczasy, kto pożytki Może wspomnieć za raz wszytki?¹

(w. 1-4)

Pytania retoryczne odpowiedzi nie wymagają. W ich treści zawarte są bowiem szczególnie mocne i ważne twierdzenia, co do których trafności ani autor nie może, ani jego czytelnicy nie powinni żywić żadnych wątpliwości. Jednakże Kochanowski na postawione na wstępie utworu pytania daje odpowiedź. Na końcu pieśni Panny XII:

Dzień tu, ale jasne zorze Zapadłyby znowu w morze,

Niżby mój głos wyrzekł wszytki Wieśne wczasy i pożytki.

(w. 57-60)

Odpowiedź ta jest właściwie powtórzeniem pytania — bez jego pytajnej formy, z zachowaniem nawet wymownej pary rymowej: „wszytki—pożytki”. Pytanie i odpowiedź, tworząc ramę kompozycyjną utworu, tym mocniej podkreślają eksponowany problem, a raczej zespół problemów. Temat podstawowy, rozwinięty szczegółowo w samym utworze, to pochwała ^wieśnych wczasów i pożytków”, afirmacja uroków L-radości wiejskiego .bytowania. Rama kompozycyjna pieśni Panny XII zawiera wszakże jeden jeszcze, nader ważny i istotny motyw.

Jest nim mianowicie stwierdzenie, co więcej: odkrycie, że wieś i życie wiejskie może być przedmiotem poetyckiego opisu i poetyckiego zachwytu, tematem godnym poezji, zarazem tematem tak obszernym, że niełatwo mu sprostać, trudno go wyczerpać.

,',Który głos twej [wsi spokojna] chwale zdoła?” — zapytuje podmiot liryczny wiersza na początku „śpiewu” Panny XII, by w imieniu poety-ziemianina, Jana z Czarnolasu, odpowiedzieć na końcu utworu: mało by całego dnia, by wyśpiewać pochwałę wsi, jej wczasów i jej pożytków.

7

1

Teksty znajdujące się w naszej antologii przytaczamy bez wskazywania innych wydań w przypisie; również numeracja wersów w cytatach, zwłaszcza w przypadku utworów pomieszczonych we fragmentach, zgadza się z niniejszym wydaniem.