44662 Obraz6 (10)

340 O poezji naiwnej i sentymentalnej

że nic nie możemy w nim wyróżnić. Nawet różnica języków i czasów nic tu nie zmienia, ponieważ właśnie (ta czysta jedność je) źródła i Jej oddziaływania jest

,) charakterystyczna cecha poezjiualwnSjT----

I' Zupełnie inaczej ma się rzecz z poste sentymental-, jiym. Ten ustosunkowuje się refleksy i nie~Ho^vrazenia. jakie .wywołują w nim przedmioty, i tylko na tej refleksji opiera się wrażenie,~kfófe jego samego ogarnia i które on w nas wywołuje. Przedmiot jest tu odniesio-ny_doJdfii-Ljedynie na tym odniesieniu polega jego siła poetycka. Toteż poeta sentymentalny ma zawsze do czynienia z dwoma walczącymi ze sobą przedstawieniami i uczuciami, z rzeczywistością jako granicą i zej;woją ideą jako czymś nieskończonym, a uczucia mieszane, jakie wzbudza, zawsze będą świadczyć o tym podwójnym źródle.* Ponieważ występuje tu więc więcej niż jedna zasada, wszystko zależy od tego, która z nich zdobędzie przewagę w uczuciu poety i w jego przedstawieniu, w konsekwencji więc możliwa jest rozmaito.ść.traktawania przedmiotu. Powstaje bowiem pytanie, czy chce on bardziej-frzymać się rzeczywistości, jeży ideału; czy chce przede wszystkim ukazać rzeczywistość jako odrażającą^czy ideał jako

Kto sam u siebie obserwuje wrażenie, jakie wywołują w nim utwory poezji naiwnej, i potrafi przy tym wydzielić udział treści w tym wrażeniu, ten stwierdzi, że wrażenie to, nawet przy przedmiotach bardzo patetycznych, jest zawsze pogodne, zawsze czyste, zawsze spokojne; natomiast przy obcowaniu z poezją sentymentalną będzie w nim zawsze jakaś powaga i napięcie. Wynika to stąd, że przy przedstawieniu naiwnym, bez względu na to, o czym ono traktuje, zawsze cieszy nas prawda, żywa obecność przedmiotu w naszej wyobraźni, 1 nie szukamy też niczego innego, natomiast przy sentymentalnym musimy połączyć przedstawienie wyobraźni z jakąś ideą rozumową i dlatego zawsze jesteśmy zawieszeni między dwoma różnymi stanami.

pociągający. Jego przedstawienie będzie więc albo satyryczne, albo (w szerokim tego słowa znaczeniu, któ- | re później stanie się jasne) elegijne; jednego z tych * dwóch sposobów odczuwania będzie trzymać się każdy poeta sentymentalny.

Satyryczny jest poeta wtedy, gdy swoim przedmiotem czym, odejście od natury i sprzeczność rzeczywistości z ideałem (w oddziaływaniu na umysł jedno i drugie wychodzi na to samo). Może to jednak przeprowadzić albo poważnie i namiętnie, albo żartobliwie i na wesoło, w zależności od tego, czy porusza się w dziedzinie woli, czy w dziedzinie intelektu. W pierwszym przypadku będzie to satyra chłoszcząca albo patetyczna, w drugim — żartobliwa.

Co prawda, ściśle rzecz biorąc, cel, jaki stawia sobie poeta, nie dopuszcza ani tonu chłosty, ani tonu żartobliwego. Pierwszy jest za poważny dla igraszki, jaką zawsze powinna być poezja, drugi za frywolny dla powagi, która powinna leżeć u podstaw każdej igraszki poetyckiej. Sprzeczności moralne zawsze muszą angażować nasze serce, odbierają więc umysłowi jego wolność, a tymczasem we wzruszeniu poetyckim nie powinno być miejsca na właściwe zaangażowanie, tzn. na jakiekolwiek odniesienie do potrzeby. Natomiast sprzeczności intelektualne pozostawiają serce obojętnym, a tymczasem poeta ma do czynienia z najwyższymi pragnieniami serca, z naturą i z ideałem. Toteż niełatwym jest dla niego zadaniem w satyrze patetycznej nie naruszyć formy poetyckiej, która polega na swobodzie igraszki, a w satyrze żartobliwej nie zgubić poetyckiej treści, która musi być zawsze nieskończona. Zadanie to można zrealizować tylko w jeden sposób. Satyra chłoszcząca uzyskuje poetycką swobodę, gdy przechodzi we wzniosłość, a satyra zabawna uzy-