obraz3

keją kultu Serapisa była racja państwa. Kult uprawiano głównie w wielkich świątyniach i nie wywierał on większego wpływu praktycznego na codzienne życie ludu ^u. „Serapis nigdy się w Egipcie nie zadomowił” ^{1 2}    —

stwierdza współczesny badacz.

Serapis był bogiem poniekąd importowanym — „nienarodzonym, przybyłym z oddali” ³. Wysilano się później na otoczenie momentu zjawienia się Serapisa nimbem niesłychanych wydarzeń. Powstały liczne tzw. hie-roi lógcti, prześcigające się w podawaniu coraz bardziej niezwykłych przepowiedni przyjścia Serapisa, coraz bardziej cudownych okoliczności jego zjawienia się, coraz łaskawszych aktów jego dobroci. Były to jednak zwykłe mistyfikacje — utwory preparowane doraźnie na użytek dworu aleksandryjskiego.

Serapis nie miał swej regionalnej ojczyzny. Wystawiono mu równorzędne świątynie w stolicy każdego nomosu w 42 miejscowościach. Trąciło' to odpychającą sztywną biurokracją, przypominającą nam żywo edykt cesarza chińskiego z 555 r. o wystawieniu kaplic Konfucjusza w każdym większym mieście Państwa Środka albo erygowanie lokalnych świątyń w utopii Platona. Ale nie zdołano zatrzeć w oczach prawowiernych Egipcjan faktu, że nowy bóg nie pochodzi od Atuma,

Ke czy Ammona, że nie mówiła o nim bogata mitologia staroegipska i że na próżno szukałoby się jego hieratycznej podobizny na ścianach świątyń i kartuszu hieroglificznego.

Serapis nie miał żadnego mitu i żadnej genealogii, a po kreowaniu jego kultu tradycyjny kult Ozyrysa trwał nadal z całą świadomością swej odrębności i staroegipskiej autentyczności.

Pod koniec I stulecia n.e. Ozyrys zdaje się odzyskiwać _:zaszczyty odebrane mu przez Serapisa; np. staroegipska formuła błagalnicza odmawiana przed obliczem Ozyrysa, aby dał wodę zmarłym, zaczyna się pojawiać także i w greckiej wersji — bez zamiany Ozyrysa na Serapisa, a w papirusach magicznych najbliższych dwóch czy trzech wieków Ozyrys jest już czołowym aktorem, podczas gdy o Serapisie ledwie się wzmiankuje ^{4 5}.

Również w formie mało skażonej zachowały się staroegipskie misteria ozyryskie. W Salonikach zachowała się wotywna płaskorzeźba na cześć tego boga. „Poszukiwanie i odnajdywanie Ozyrysa było urzędowo świętowane zarówno w Egipcie, jak i w całym antycznym świecie...”^1S Jeszcze apologeta chrześcijański Firmicus Maternus z IV w. w swym dziele przeciw religiom pogańskim polemizuje na serio ze środowiskami odprawiającymi misteria ozyryskie ⁶.

Plutarch w II w. wplótł w swoje pisma mo-

1

   J.G. Milne, cyt. wyd., szp. 378.

2

   H. Bo-nnef, Sarapis, w: Reallexicon der agy-ptischen Religionsgeschichte, Berlin 1952, s. 653.

3

   O. Weinreich, Neue Urkunden zur Sarapis--Religion, Tubingen 1919, s. 10.

4

   J.G. Milne, cyt. wyd., szp. 383/384.

5

   M.P. Nilsson, cyt. wyd., s. 638.

6

De errore profanorum religionum, XXII, 2.

G7