12273 Obraz1

166 XIX. Terytorialna organizacja (ustrój) państwa

ści administrowania na wielkim obszarze zamieszkiwanym nile kiedy przez setki milionów obywateli skłaniają do bardzo* dalckn posuniętej decentralizacji, przekraczającej granice samorządnymi a nawet autonomii. Jednakże również niewielkie państwa przybjB rają postać federacji. Przykładem tego są Szwajcaria i AustriJ a od niedawna również Belgia.

229. O wyborze formy federacyjnej w odniesieniu do poszczególnych państw decydują, łącznie lub rozdzielnie, różnt czynniki: narodowe, językowe, religijne, historyczne, pragmil tyczne. Można przy tym zapytać: czy federacja jest lepszym czy gorszym ustrojem terytorialnym państwa od ustroju unitarnego?⁵ Jeśli spojrzeć na dzieje ostatnich lat, zwłaszcza Europy Wschodniej, można by dojść do wniosku, że federalizm jest formą złą. Rozpadły się tu aż trzy federacje (radziecka, jugosłowiańska -?jta częściowo - i czechosłowacka). Państwa, które się z nich wyłoni! ły, w znacznej większości przybrały formę unitarną. Wydaje się, że do federalizmu trzeba dojrzeć, wymaga on bowiem pewnego samoograniczenia się narodów i ich elit politycznych w dążeniu do samodzielnego bytu. W federacjach musi przeważać skłonność po temu, by być razem, niż do rozchodzenia się w różne strony: Jeżeli w społeczeństwie jakaś istotna grupa - zwłaszcza zlokali-t; zowana na tym samym, wspólnym z innymi obszarze geograficznym - próbuje żyć samodzielnie i przeciwstawiać swoje losy losom najbliższych sąsiadów, federalizm w dłuższej perspektywie przetrwać nie może. Z drugiej jednak strony, w ostatnich czasach wyłaniają się w Europie nowe federacje (belgijska) lub rozrastają dawne (RFN po likwidacji NRD).

XX. Problem formy rządów. Monarchia i republika

230. Kolejnym tematem, któremu poświęcimy uwagę, jest Wgadnienie formy rządu i podstawowych zasad organizacji aparatu państwa. Można powiedzieć, że pod pewnymi względami wszystkie państwa są do siebie zbliżone. We wszystkich można dostrzec występowanie podobnych rodzajów działań. Należy do nich tworzenie prawa lub sankcjonowanie norm zwyczaju, które staje się przez to prawem; w każdym bowiem państwie funkcjonują normy prawne, jakiś porządek normatywny. Działaniem takim jest podejmowanie decyzji składających się na proces bieżącego zarządu państwem, co określa się mianem rządzenia lub administrowania. Ma ono, na ogół, mniej lub bardziej ścisły związek z obowiązującymi w państwie normami prawnymi, które stwarzają ramy normatywne tego administrowania, i które są jednym z jego narzędzi. Jeżeli ten związek jest ścisły, jeżeli administrowanie, a także inne działania państwa (tworzenie norm, orzekanie w sprawach indywidualnych przez sądy itp.) odbywa się istotnie w ramach prawa, jesteśmy wówczas bliscy współczesnej konstrukcji państwa prawa. Wspólne państwom jest kontrolowanie zgodności zachowań różnego typu podmiotów z obowiązującymi normami, czyli kontrola przestrzegania prawa. Mieści się w tym także działanie rozjemcze w przypadkach sporów między podmiotami podlegającymi władzy państwowej. Władza ta nie zachowuje się na ogół obojętnie, dostrzegając wypadki naruszania norm; włącza się do rozstrzygania sporów i stara się sankcjonować (np. przez stosowanie sankcji karnych czy egzekucyjnych) naruszenia norm. Stara się także doprowadzić do zmonopolizowania swej rozjemczej, arbitrażowej i represyjnej funkcji. Zauważmy, że te trzy rodzaje działań mogą się mieścić w formule podziału władz, mogą