Obraze6 (2)

212 UCZENIE SIĘ JAKO AKTYWNE PRZETWARZANIE INFORMACJI

Aby informacje magazynowane ultrakrótko w rejestrze sensorycznym mogły być spostrzegane, muszą zostać porównane z treściami pamięci długotrwałej. Dotyczy to również czytania niniejszego tekstu. Za pomocą spostrzegania udąje się przypisać znaczenie innym faktom: kiedy na przykład kierujemy wzrok na owoc koloru pomarańczowego, na skutek bogatych doświadczeń i odpowiedniej automatyzacji może udać nam się zidentyfikować w krótkim czasie ów bodziec jako pomarańczę. Powiedzie nam się to oczywiście tylko pod warunkiem, że w pamięci długotrwałej zostały zmagazynowane informacje o wyglądzie pomarańczy. Do pamięci krótkotrwałej przeniesiony zostaje więc nie bodziec rzeczywisty zmagazynowany w pamięci sensorycznej, lecz jego interpretacja! Decydujący wpływ na tę interpretację wywierają oczekiwania. Ten sam bodziec rzeczywisty jest w różny sposób interpretowany w zależności od zmiany oczekiwań osoby postrzegającej. Na przykład bodziec „B” w zależności od istniejącego każdorazowo oczekiwania (liczba lub litera) pozwala się interpretować albo jako 13, albo jako B. Daszek i poprzeczną kreskę czytelnik zinterpretuje jako „A”, jeżeli w ramach tekstu oczekiwana jest taka właśnie litera. Na początku procesu uczenia się uczeń koncentruje się jeszcze na pojedynczych literach. Po zgromadzeniu wystarczających doświadczeń w czytaniu udaje mu się spostrzegać jako sensowną całość całe słowo, potem nawet części zdania, i przenosić je do pamięci krótkotrwałej, w której może nastąpić dalsze ich opracowywanie.

Uczennice i uczniowie nie mogą przetworzyć wszystkich informacji, jakie podaje im się na lekcji albo w podręczniku szkolnym, dlatego cały czas dokonują między nimi wyboru. Często trudno im podjąć decyzję, które elementy dostarczonych informacji są ważne, a które nie (Mayer, 1984; Reynolds, Shirley, 1988). Można to zaobserwować na przykład, gdy początkujący student zakreśla markerem całe akapity, zamiast skoncentrować się na kilku ważnych wypowiedziach. Ten, kto musi się jeszcze oswoić z jakimś zakresem zagadnień, wszystko uważa za ważne. Dopiero za jakiś czas uczniowie będą wiedzieli, co jest ważne, a co nieistotne. Zanim to jednak nastąpi, głównym zadaniem nauczyciela jest wspieranie ucznia w ciągłym procesie podejmowania decyzji.

4.1.2

Pamięć krótkotrwała

Pamięć krótkotrwała stanowi — mówiąc obrazowo — rodzaj miejsca pracy, I w którym odbywa się aktywne przetwarzanie informacji. Dzięki niej informacje z otoczenia są łączone z wiedzą zmagazynowaną w pamięci długotrwałej. Tylko przy stałym funkcjonowaniu pamięci krótkotrwałej są możliwe ta-

HPA60GKZHA PSYCHOLOGU UCZEHIA I NAUCZANIA _ _^3

kie czynności poznawcze, jak czytanie czy mówienie (Gathercole, Baddley, 1992; Hulme, Mackenzie, 1992). Pamięć ta była również określana jako centrum świadomości (Kolodner, 1984) ze względu na to, że kiedy ludzie świadomie zastanawiają się nad czymś lub oddają się marzeniom na jawie, właśnie w niej zachodzą odpowiednie procesy (Anderson, 1990). „Miejsce pracy" pamięci krótkotrwałej ma dwa istotne ograniczenia: informacje mogą być tu magazynowane tylko przez krótki czas, a pojemność tej pamięci jest dość niewielka.

4.1.2.1

Trwałość magazynowania — ograniczenia

Informacje, które zostały przekazane do pamięci krótkotrwałej, mogą być magazynowane tylko około dwudziestu do najwyżej trzydziestu sekund (Peterson, Peterson, 1959). Jeżeli informacje w tym systemie mają pozostawać do dyspozycji dłużej, muszą być głośno lub cicho powtarzane. To „utrwalające powtarzanie” może być mechaniczne i następować przy niewielkim wytężeniu uwagi. Dzięki temu człowiek może na krótko łączyć informacje zawarte w tej pamięci z tymi, które znajdują się w pamięci długotrwałej.

Na ogół możliwości pamięci krótkotrwałej wystarczają do zmagazynowania informacji potrzebnych do wykonania wielu codziennych operacji. Znanym przykładem jest liczenie w pamięci. Weźmy zadanie polegające na pomnożeniu liczby 36 przez 6. Najpierw mnożymy 6 przez 6, otrzymujemy wynik: 36. Ta liczba musi zostać zmagazynowana w pamięci krótkotrwałej w czasie, gdy będziemy obliczali zadanie 30 razy 6. Otrzymujemy 180, do których dodać należy 36. Oddany do dyspozycji czas magazynowania wystarcza do obliczenia w pamięci takiego zadania, tylko przy takim założeniu jednak, że we wcześniejszych fazach nauczania intensywnie ćwiczyliśmy mnożenie i dodawanie liczb. Jeżeli tak było, poszukiwane cząstkowe wyniki mogą być wywoływane z pamięci długotrwałej szybko i bez większego wysiłku.

Do magazynowania informacji ustnych z reguły wystarcza pojemność pamięci krótkotrwałej. Kiedy wyćwiczony czytelnik czyta dłuższe zdanie — takie jak choćby to — musi przechowywać początek wypowiedzi w pamięci krótkotrwałej, aż przeczyta ostatnie słowo przed kropką. Dopiero przetworzenie całego zdania umożliwi mu zrozumienie treści wypowiedzi. Następnie musi on zadecydować, czy treść zdania jest na tyle znacząca, że powinna ona zostać przekazana pamięci długotrwałej.

Jakie będą skutki, jeżeli człowiek ten będzie „odczytywał" kolejne słowa w zdaniu tak wolno, że poprzednie części zdania ulegną wymazaniu? W takich wypadkach należy liczyć się z trudnościami w czytaniu. Czytelnikowi nie pozostanie nic innego, jak odgadywać znaczenie danego tekstu, ale