Obrazu3

300 Rozdział vi

Np. nauczyciele impulsywni mogą głównie premiować fakt częstego zgłaszania się do odpowiedzi, nawet jeśli nie są one do końca przemyślane, a niecierpliwie odnosić się do dłuższego namysłu przed odpowiedzią i gorzej oceniać uczniów refleksyjnych.

Na przykładzie przedstawionych wymiarów stylu poznawczego możemy zauważyć, jak silnie może on wpływać na funkcjonowanie intelektualne ucznia i jego sytuację szkolną.

3.2. Styl działania

Indywidualne preferencje przejawiają się nie tylko w stylu poznawczym, ale obejmują również styl działania, czyli sposoby wykonywania wszelkich czynności. W tym przypadku, jak podkreśla Strelau (1992) zaznacza się wpływ cech temperamentalnych.

Styl działania to indywidualne preferencje struktury działania i warunków jego realizacji. Odnosi się on do ewentualnej przewagi określonych czynności oraz czasu i tempa działania.

W strukturze działania można wyróżnić (zob. Matczak 1992; Strelau 1992) czynności zasadnicze (bezpośrednio prowadzące do osiągnięcia celu) oraz czynności pomocnicze (przygotowawcze i korekcyjne). Jedne osoby od razu przystępują do wykonywania czynności zasadniczych, inne wolą wcześniej zaplanować pracę i przygotować wszystkie potrzebne materiały. Pierwszy sposób działania—jak już wspomnieliśmy przy omawianiu cech temperamentalnych—dominuje głównie u osób niskoreak-tywnych, a drugi u osób wysokoreaktywnych. Warto dodać, że jednostki, u których przeważają czynności pomocnicze, mają też tendencję do układania szczegółowego harmonogramu swoich zajęć, planów dnia, tygodnia itp. Uczniowie tacy długo przygo-towująsię do odrabiania lekcji, a w trakcie pracy dokonują wielu poprawek, sporządzają szkice i schematy. Niekiedy nadmiernie koncentrują się na czynnościach przygotowawczych, co sprawia, że brakuje im czasu i siły na dokończenie zadania. Uczniowie preferujący natychmiastowe przystąpienie do czynności zasadniczych mogą błędnie wykonać pracę lub nawet jej nie ukończyć, gdyż zabraknie im niezbędnego narzędzia (książki, słownika, cyrkla itp.), którego wcześniej nie przygotowali. Natomiast nieprzewidziane trudności, jeśli tylko są możliwe do pokonania, majądla nich dodatkową wartość stymulacyjną.

Poszczególne jednostki różnią się też między sobą czasem i tempem pracy. Jedne muszą często stosować przerwy, inne potrafią długo pracować w sposób ciągły, a przerwy wytrącają je z rytmu pracy. Czas jest też zależny od rodzaju czynności —jedne osoby mogą długo wykonywać czynności jednorodne, inne mogą tak pracować tylko pod warunkiem podejmowania czynności różnorodnych. Poszczególne jednostki różnią się też tempem pracy, a w związku z tym różna jest ich tolerancja na sytuacje wymagające pośpiechu. Zwłaszcza osoby wysokoreaktywne źle znoszą presję czasową i efektywność ich działania znacznie się wtedy obniża.

Indywidualne preferencje dotyczą również warunków, w jakich przebiega działanie. 1 w tym przypadku są one w dużym stopniu uwarunkowane temperamentalnic.

Osobom niskoreaktywnym nie przeszkadzają dodatkowe źródła stymulacji, natomiast osoby wysokoreaktywne potrzebują dla efektywnego działania ciszy, spokoju, a niekiedy nawet stałego miejsca pracy.

Powyższe uwagi wskazują, że preferowany styl działania jest równocześnie tym, który zapewnia jednostce największą efektywność. Zatem wymuszanie na wszystkich uczniach jednakowego stylu pracy może u niektórych niekorzystnie odbić się na jej rezultatach. Także warunki panujące podczas lekcji — pozornie jednakowe — mają różną wartość stymutacyjną dla poszczególnych uczniów i przez to mogą odmiennie wpływać na ich zachowanie.

Problemy i pytania

1.    Co to jest styl poznawczy?

2.    Przedstaw podstawowe wymiary stylu poznawczego.

3.    Jak preferencje poznawcze mogą wpływać na sytuację szkolną uczniów? Czy tzw. aktywność ucznia wynika tylko z jego wiedzy i zainteresowania przedmiotem?

4.    Zastanów się, jakie właściwości stylu poznawczego są najbardziej korzystne dla opanowania nauczanego przez ciebie przedmiotu. Czy będą one również respektowane przy egzekwowaniu wiadomości?

5.    Spróbuj określić swój styl poznawczy i styl działania.

6.    W jakim stopniu jest możliwe stworzenie w szkole warunków pozwalających uczniom stosowanie własnego stylu działania?

Literatura zalecana

Clauss G., (1987), Psychologia różnic indywidualnych w uczeniu się, WSiP, Warszawa Matczak A., (1982), Style poznawcze. Rola indywidualnych preferencji, PWN, Warszawa Strelau J., (1992), Temperament i inteligencja, PWN, Warszawa Szymański M., (1987), Twórczość i style poznawcze uczniów, WSiP, Warszawa