Obraz (2289)

42 PSYCHOLOGIA MOTYWACJI

42 PSYCHOLOGIA MOTYWACJI

korzyści adaptacyjne po dłuższym czasie. Stres i niepokój pojawiają się najczęściej w sytuacji bezpośredniego zagrożenia.

Różni badacze, na przykład Nicholls, dowodzili, że ludzie dzielą się na tych, którzy postrzegają świat jako zagrożenie (nastawienie na siebie), oraz tych, według których świat jest przyjazny (orientacja na panowanie nad środowiskiem). Innymi słowy, skłonność do przyjmowania określonej orientacji zależy od mechanizmów wewnętrznych związanych z lękiem, pobudzeniem, stresem czy emocjo-nalnością. Ostatnio popularność zyska!

Poznawcze teorie motywacji tkwią korzeniami w pracach teoretyków uczenia się, takich jak Edward Tolman (1886-1959) (1932), psychologów osobowości, jak Kurt Lewin (1890-1947) (1938) oraz psychologów rozwoju, takich jak Jean Piaget (1896-1980) (1970). Utrzymywali oni, że centralną rolę w kierowaniu zachowaniem ludzi i zwierząt odgrywają reprezentacje poznawcze. Tradycyjni teoretycy uczenia się, tacy jak Watson czy Hull, twierdzili, że zachowanie można wytłumaczyć mechanizmem wzmocnienia nawyku kojarzenia, a reprezentacje poznawcze nie są do tego potrzebne. Wielu ludziom trudno też było się pogodzić z myślą, że zwierzęta - zwłaszcza szczury - posługują się reprezentacjami mentalnymi. Pierwsi kognitywiści.prze-prowadzili wiele badań, których wyniki trudno było wyjaśnić na podstawie tradycyjnej teorii uczenia się. Na przykład badając mimowolne uczenie się, dzielono zwierzęta (zwykle szczury) na dwie grupy. Pierwszej pozwolono na zapoznanie się z labiryntem, nienagradzając jej w żaden sposób; druga grupa - kontrolna - nie miała możliwości poznania labiryntu. Następnie wszystkie zwierzęta doprowadzopogląd, że mechanizmy te są zależne od sposobu postrzegania świata. Ujmując rzecz w kategoriach ewolucyjnych, oznacza to, że pewni ludzie mają większą niż inni skłonność do traktowania nowych sytuacji jako źródła zagrożenia. Myśl, że ludzie mają skłonność do panowania nad sobą i nad środowiskiem, została podjęta przez psychologów o orientacji humanistycznej, korzystających z ustaleń empirycznych. Choć ich teorie spotkały się z szeroką akceptacją, to jednak nie zawsze wychodziły obronną ręką z testów naukowej poprawności, f no do stanu wygłodzenia, po czym nagradzano za przejście od jednego punktu labiryntu do drugiego. Zwierzęta, które przeszły fazę wstępną, znajdowały właściwą drogę szybciej niż pozostałe. Zdaniem kognitywistów tworzyły one sobie wówczas coś w rodzaju mapy poznawczej, z której korzystały w czasie wykonywania właściwego zadania.

Teorie oczekiwania - wartości

Koncepcja reprezentacji mentalnych powstała w latach pięćdziesiątych i została włączona do wielu teorii, zarówno z dziedziny motywacji, jak i z innych gałęzi psychologii. Jednym z rodzajów reprezentacji mentalnych jest oczekiwanie, a więc sąd na temat przyszłych wydarzeń formułowany na podstawie dotychczasowych doświadczeń. Jeżeli na przykład poproszę ■ szefa o podwyżkę, jakie jest prawdopodobieństwo, że ją otrzymam?

Pojęcie oczekiwania samo w sobie nie pochodzi z kręgu teorii motywacji. Staje się jednak bardzo użyteczne, gdy połączy się je z motywacyjnym pojęciem wartości. Powstała w wyniku tego połączenia teoria oczekiwania - wartości (expecUmcy-value thcory) dowodzi, że ludzie nie tylko mają pewne oczekiwania związane z określony-

—.......- -----------------(

mi działaniami, lecz w dodatku rozmaitym uwagą; (2) mobilizują siły do działania; możliwym efektom tych działań przypisu- (3) zachęcają do wytrwałości; (4) ułatwiają określone wartości. Ludzie wybierają ją opracowywanie strategii (Locke, 1968). między różnymi działaniami, przypisując Z badań wynika, że cele powinny być jed-ich potencjalnym skutkom odmienne nocześnie trudne i konkretne. Nakazanie oczekiwania i wartości. Załóżmy, że chcę komuś, by „robił, co może”, nie jest sku-zagrać w tenisa. Zastanawiam się, czy tecznym sposobem motywowania. W wy-mam większe szanse wygrać z sąsiadką czy znaczaniu celów ważną rolę odgrywa z jej pięcioletnim synem. Jeżeli uznam, że zaangażowanie. Jeśli nie jesteśmy zaan-prawdopodobieństwo wygranej jest po- gażowani w realizację celu, nie zbierze-dobne, to oceniam, które zwycięstwo my sil niezbędnych do jego osiągnięcia, przyniesie mi większą satysfakcję (tj. bę-    Psychologowie stwierdzili, że ludzie bardzie miało dla mnie większą wartość).    dziej angażują się w realizację tych celów,

Teorie oczekiwania - wartości są hedo-.. które sami sobie wyznaczają, nistyczne. Zakłada się w nich, że wybierzemy zawszę tę możliwość, która sprawi nam Społeczno-poznawcze więcej przyjemności. Jeżeli wszystkie opcje teorie wyznaczania celów są równie mało pociągające, to wybierze- To, czy ludzie wyznaczają sobie trudne centy tę, która będzie najmniej bolesna. Teo- le (lub angażują się w ich realizację), zale-rie oczekiwania - wartości nazywa się cza- ży od tego, czy wedle ich własnej oceny sami teoriami poznania - wyboru lub teo-    mają lub mogą rozwinąć umiejętności nie-

riami decyzji (Edwards, 1961). Badania    zbędne do ich osiągnięcia. Albert Bandu-

nad teorią oczekiwania - wartości polega- ra (1991a, 1991b) pisze o „przekonaniach ły na określaniu, które z dwóch lub więcej o własnej skuteczności”, definiowanych możliwości wybierze dana osoba, przy za- jako oczekiwania dotyczące własnej umie-łożonym poziomie prawdopodobieństwa jętności organizowania i podejmowania osiągnięcia określonego wyniku (wygrania działań niezbędnych do urzeczywistnienia na loterii) oraz wysokości nagrody (suma celów. Warto zauważyć, że w teoriach pieniędzy). Innymi słowy, jakie kalkulacje oczekiwania - wartości oczekiwanie doty-przeprowadza dana osoba, dysponując czy wyniku, który może zostać osiągnięty dwiema powyższymi zmiennymi.    przy określonym poziomie wysiłku, nato

miast przekonanie o własnej skuteczności 1 eoria wyznaczania celu    dotyczy oceny swoich umiejętności. W osta-

Myśl, że ludzie tworzą oczekiwania w od- tecznym rozrachunku chodzi więc o obraz niesieniu, do przyszłości, odegrała ważną samego siebie. Według teorii Bandury ob-rolę w powstaniu teorii wyznaczania celu:    raz samego siebie odgrywa ważną rolę

Zdaniem Locke’a i'Lathama (1990) lu- w wyznaczaniu 'celów. Jak zobaczymy dzie motywują się do działania, wyznacza- .w rozdziale 14'., duże znaczenie przy okre^: jąc sobie cele. Te z kolei wpływają na za- ślaniu rodzaju celów może mieć również chowanie w czworaki sposób: (1) kierują wizualizacja możliwych tożsamości.

Teorie kognitywne wyrosły z przekonania, że ludzie tworzą sobie poznawcze reprezentacje środowiska i wykorzystują je w procesie kierowania swoim zachowaniem. Ludzie mogą też dokonywać wyborów. Zdaniem kognitywistów zachowanie