Obraz (43)

120

120

¹⁶ G. Lakoff, M. Johnson, Philosophy..., s. 60-63.

które mogą „stanąć na twojej drodze”, wreszcie planować sposoby ich „ominięcia” itd. W rezultacie otrzymujemy rozbudowany koncept, zawierający się w metaforze „życie to wędrówka w kierunku obranego punktu”, która opiera się na podstawowym schemacie wyobrażeniowym: początek - droga - cel. Wyrasta ona z rozpowszechnionego przekonania, że życic każdego człowieka powinno mieć swój cel oraz że każdy powinien podejmować działania dla osiągnięcia wyznaczonego celu.

Ponieważ „działania” są często pojmowane metaforycznie jako „przemieszczenie”, „cele” zaś - jako miejsca (punkty) w określonej przestrzeni, więc przekonanie o konieczności istnienia celu w ludzkim życiu można również wyrazić w nieco zmienionej formie: „Każdy powinien posiadać określony punkt (cel życiowy), do którego będzie zmierzał obraną drogą”. Niniejsze rozumowanie pociąga za sobą szereg wyobrażeń metaforycznych, które pozwalają pojmować „życic jako wędrówkę w kierunku określonego celu”, „człowieka jako podróżnika na drodze życia”, „życiowe cele jako zwieńczenia kolejnych etapów podróży”, wreszcie „plan życia jako marszrutę”, „doświadczenie życiowe jako bagaż” czy „upływ czasu jako przebyty dystans”.

Znaczenie przywołanych wyobrażeń metaforycznych dla naszego funkcjonowania w świccie wypływa przede wszystkim z faktu, że myśląc o życiu, wykorzystujemy często wiedzę na temat wędrówki, dlatego:

„Planując swoje życic, wyznaczamy drogę, która doprowadzi nas do zamierzonego celu”.

„Na drodze naszego życia mogą pojawić się przeszkody, które powinniśmy zawczasu przewidzieć i znaleźć sposoby ich ominięcia”.

„Planując dotarcie do określonego celu, musimy zastanowić się nad ekwipunkiem koniecznym do przebycia założonej drogi”.

„Jako roztropni podróżnicy potrzebujemy marszruty określającej miejsce naszej drogi życiowej, w którym się właśnie znajdujemy i wyznaczającej jednocześnie kolejny etap podróży”.

Tego rodzaju myślenie metaforyczne pozwala nie tylko na wzbogacenie obrazu mentalnego reprezentującego pojęcie „życia", ale także oddziałuje na nasze zachowania społeczne. Stąd zazwyczaj jesteśmy pod wrażeniem osób, które zaszły daleko w krótkim czasie, natomiast współczujemy tym, którzy nic dotarli do celu w przewidzianym terminie. Osoby zmierzające w nieokreślonym kierunku postrzegamy jako zagubione, a tym samym potrzebujące pomocy, przewodnika życiowego. Nasze współczucie wzbudzają także ci wszyscy, którym nie udało się „załapać na właściwy pociąg” lub z niego „wypadli”. „Zbyt późny start życiowy” to także negatywne zdarzenie w naszym życiu .

Przytoczone przykłady nic wyczerpują wszystkich możliwych wniosków płynących z metaforycznego pojmowania „życia jako wędrówki”. Ukazują one jednak, w jaki sposób rozumowanie oparte na obrazie mctaforyzującym przenosi się na obraz metafo-ryzowany. Ważnym aspektem tego procesu jest także wspomniana już wcześniej systematyka pojęć metaforycznych. Z jednej strony, ujawnia się ona w wykorzystywaniu metafor pryinarnych w bardziej złożonych konccptualizacjach, gdyż zdanie „życie to wędrówka” opiera się na podstawowych konceptach metaforycznych: „działanie to przemieszczenie w przestrzeni” i „cele to miejsca w przestrzeni”. Z drugiej strony, metafory szczegółowe, takie jak „śmierć to odejście”, wypełniają koncepty bardziej

ogólne, na przykład „wydarzenie to działanie”. Przykłady te dowodzą, Ze rozumienie metafory nie opiera się na przypadkowych konotacjach i dowolnych skojarzeniach, ale podlega pewnym ograniczeniom, jak cały system rozumowania. Konceptualizacje metaforyczne, które są wszechobecne w procesie myślenia, determinują tym samym w dużym stopniu proces wyciągania wniosków relewantnych. Kształtując wzorce właściwego rozumowania, zgodnego z logiką elementu źródłowego, podlegają one jednocześnie regule nicwyciągania wniosków trywialnych.

4. Metafora wizualna

Zaproponowana przez Lakoffa teoria metafory jako elementu wszechobecnego w ludzkim myśleniu wydaje się bardziej odpowiadać sytuacji teatralnej aniżeli ujęcie klasyczne, podkreślające przede wszystkim niezwykłość wyrażenia metaforycznego w ramach charakterystyki stylistycznej wypowiedzi. Specyfika przedstawienia teatralnego nic pozwala zazwyczaj na długotrwale dociekania nad znaczeniem zawiłego obrazu metaforycznego. Taka możliwość pojawia się dopiero w sytuacji, kiedy znaczenie metaforyczne obejmuje pewne większe całości spektaklu lub nawet jego całość. Jednak w centrum zainteresowania tej pracy znajduje się proces interpretacji poszczególnych działań i obrazów scenicznych, które trwają na tyle krótko, że ich interpretacja przebiega w dużym stopniu w sposób automatyczny, niejako poza świadomością odbiorcy. Nie oznacza to wcale, że inscenizacja teatralna może wykorzystywać jedynie metafory skonwencjonalizowane, których interpretacja została w danej kulturze jednoznacznie określona. Wyjście poza utarte obrazy metaforyczne wcale nie musi pociągać za sobą długotrwałych rozważań nad znaczeniem nowego obrazu. Dowodząc tej tezy, Lakoff podaje jeszcze jeden przykład potocznej metafory: „miłość to wędrówka”, a następnie oparte na niej wyrażenie pochodzące z lirycznej piosenki We are driving in the fast lane on the freeway love („Pędzimy pasem szybkiego ruchu na drodze wolnej miłości”). Według Lakoffa, „większość ludzi nie będzie zapewne miała problemu z natychmiastowym uchwyceniem znaczenia tej metafory, mimo że stanowi ona poetyckie rozwinięcie konceptu »miłość to wędrówka«. Zapewne nawet nie zauważą, że zrozumienie przytoczonego wyrażenia wymaga jakiejkolwiek interpretacji. Rozumienie czyjegoś związku miłosnego jako zawrotnej jazdy po autostradzie, w sposób całkiem automatyczny pociąga za sobą przekonania, że związek Ten rozwija się w zawrotnym tempie. Jakkolwiek grozi to wypadkiem, który może go zniszczyć w jednej chwili. Przy tym tempo zdarzeń i towarzyszące mu niebezpieczeństwo stanowi dla kochanków rodzaj pociągającej podniety”¹⁷. Przykład ten dowodzi, że ogromna część naszego rozumowania (według badań około 95%) przebiega poza naszą świadomością w sposób automatyczny, wykorzystując jednocześnie te same wzorce co wnioskowanie świadome - w tym przypadku mapowania źródłowego obrazu mentalnego na obraz metaforyzowany.

Ibidem, s. 66-67.