Obraz (654)

3. Budowa zdania

— przedstawienie typów związków składniowych (semantyczno-formalnych) pomiędzy tymi jednostkami.

Należy zwrócić uwagę, że w opisie tradycyjnym przy okazji wyróżniania składników w odpowiednich funkcjach części zdania zwykle mamy do czynienia z uproszczeniem analogicznym do uproszczenia, które sygnalizowaliśmy już, omawiając części mowy. Tak jak powszechnie mówi się o obecności w tekście np. czasownika, zamiast formy czasownika, tak też powszechnie mówi się o obecności w tekście np. orzeczenia, nie zaś — formy czasownika w funkcji orzeczenia. Sprzyja to niewątpliwie utrwaleniu przekonania uczących się składni o tym, że poznają jeszcze jedną etykietkę pojedynczego wyrazu, w operowaniu którą nie widzą sensu.

Warto również mieć świadomość, że w swojej monografii Zarys składni polskiej Zenon Klemensiewicz wyodrębnia części wypowiedzenia, nie zaś zdania, co pociąga za sobą także szczegółowe różnice w wyznaczaniu zakresu form realizujących daną funkcję.

3.2. Części zdania

Zdanie pojedyncze zawiera składniki, które są tekstowymi realizacjami następujących jednostek o wyznaczonych funkcjach, które noszą nazwę — części zdania:

—    orzeczenie — obligatoryjnie (z definicji zdania),

—    podmiot — fakultatywnie,

—    dopełnienie — fakultatywnie,

—    okolicznik- fakultatywnie,

—    przydawkę — fakultatywnie.

Pojawienie się form o funkcji podmiotu czy dopełnienia zależy zasadniczo od własności formy czasownika użytej w funkcji orzeczenia. Pojawienie się form o funkcji okolicznika może być związane z własnościami konkretnego czasownika, ale częściej jest wyłącznie skutkiem wyboru nadawcy. Natomiast obecność form o funkcji przydawki zależy od tego, czy nadawca tekstu chce formom rzeczowników użytych w różnych funkcjach w zdaniu dodać określenia czy nie. Jeżeli nie, to form w funkcji przydawki w zdaniu najprawdopodobniej nie będzie.

Oto przykłady zdań pojedynczych, które kolejno zawierają coraz więcej form o funkcji różnych części zdania.

446