oogeneza16

wek. Stosując dodatkowe sztuczne oświetlenie można wpłynąć na zmianę sezonu rozrodczego ptaków. Metodami takimi posługiwano się w Japonii w hodowli ptaków śpiewających. Jeżeli z końcem roku przedłużano im sztucznie dzień, wtedy rozpoczynały śpiew już w styczniu, a nie dopiero na wiosnę. U kury, której sezonowość czynności jajnika w znacznym stopniu zatarła się wskutek udomowienia, dodatkowe oświetlenie w ciągu doby wpływa na zwiększenie produkcji jaj, co wykorzystuje się w praktyce drobiarskiej.

Odpowiednie warunki oświetlenia wywołują zwykle pełną aktywność płciową samców ptaków, jednak samicom do całkowitej stymulacji funkcji jajnika potrzebne są bodźce psychiczne, polegające na obecności czynnego samca, a także udział w zalotach, kopulacji i budowaniu gniazda. Zasadniczą rolę odgrywają przy tym bodźce wzrokowe. Przekonano się o tym u gołębi, których samice zaczynają składać jaja nie tylko na widok samca czy samicy, lecz nawet swego własnego 'Odbicia w lustrze, jakkolwiek w tym ostatnim przypadku potrzebny jest dłuższy czas działania bodźca.

• Podobny wpływ czynników socjalnych stwierdzono też u ssaków, zwłaszcza u drobnych gryzoni. Jednak w tym przypadku w grę wchodzą głównie bodźce węchowe (por. str. 126).

Podane przykłady wskazują, jak różnorodne mogą- być bodźce stymulujące nastanie okresu rozrodczego. Ogólnie można by stwierdzić, że do wywołania procesu rozrodu u zwierząt niezbędny jest odpowiedni zespół czynników środowiskowych (oświetlenie, temperatura, wilgotność powietrza, poziom żywienia, czynniki socjalne i wiele in.) oraz ich właściwe następowanie po sobie. Warunki te spełniane są w wolnej przyrodzie zwykle w cyklu rocznym. Jakkolwiek w wielu przypadkach można wskazać, jeden czynnik, odgrywający główną rolę, to jednak zwykle wszystkie one są ważne dla wystąpienia czynności rozrodczych. Tym m.in. tłumaczy się fakt, że w niewoli, w warunkach sztucznych, wieie zwierząt przestaje się rozmnażać.

2. Hormonalna regulacja rozrodu

Mechanizm regulacji rozrodu został najlepiej poznany u kręgowców. U podstaw sezonowych zmian wielkości i czynności gonad leżą cykliczne zmiany funkcjonalne układu dokrewnego, w którym nadrzędną rolę gra przysadka mózgowa (hypophysis). Stwierdzono, że u ryb odbywających wędrówki godowe przysadka powiększa się w okresie zbliżania się terminu wędrówki. Przez zastrzyk hormonów przedniego płata przysadki można zmusić węgorza, który dopiero rozpoczął wędrować, do wydzielenia plemników. Podobny wpływ mają przysadkowe preparaty hormonalne na wywołanie owulacji i wydalanie gamet u innych ryb, a takżę płazów.

Najlepiej jednak została zbadana regulacja hormonalna u wyższych kręgowców, zwłaszcza u ssaków. Bierze w niej udział zespół narządów, których najważniejsze ogniwa stanowią: mieszczące się w mózgu specjalne ośrodki podwzgórza (hypothalamus), przysadka mózgowa.! same gonady. Wiadomo, że u ssaków bardzo ważnym'warunkiem rozrodu jest

bodźce zewnętrzne

■Rys. 46. Schemat hormonalnej regulacji rozrodu u samicy ssaka.

FSH, LH — gonadotropiny przysadki mózgowej, Prol — prolaktyna

odpowiednia długość dnia, a więc oświetlenie środowiska. Drogę działania tego czynnika można przedstawić schematycznie w sposób następu-jący. Impulsy świetlne przedostają się wzdłuż nerwów wzrokowych do ..niózgu i. drązm^ ośrodEi'podwzgórza. Pod wpływem tych, bodźców (por, rys. 46) komórki nerwowe podwzgórza wytwarzają specjalne neurohormony, zwane hormonami uwalniającymi (RH, od ang. releasing hormo-ne),_cktóre za pośrednictwem krążenia wrotnęgo wędrują wprost do przedniego piata pyzysadki mózgowej i pobudzają go do uwalniania hormonów zwanych gońadotropinami. Gonadotropiny z kolei dostają się