P1010140 (4)

102    Q

VIII. SOSNA WE JM UTKA — Pinus strobus L.

1.    Pochodzenie i występowanie

Sosna wejmutka występuje w południowo-wschodniej części Kanady j '} północno-wschodnich obszarach USA. Rośnie w dorzeczu rzeki św. WawiiJI 1 i masywie Appalachów, gdzie sięga wysokości 1600 m npm. Należy do obcego pochodzenia, najdawniej wprowadzonych upraw zarówno w p|s||' (około połowy XVI wieku — Francja), jak i w Polsce (1798 r.) (Seneta 1973^ ■

2.    Wymagania siedliskowe

Klimat

Jest drzewem klimatu umiarkowanie kontynentalnego, chłodnego i dość wil-gotnego. Wysokość opadów wynosi od 500 mm (Minnesota) do 2000 mm (Geor-gia) (Bellon i im 1977).

W Polsce gatunek ten znajduje dobre możliwości wzrostu i rozwoju, odpowiadające warunkom panującym na środkowych obszarach swego zasięgu.

Światło

W młodości znosi ocienienie lepiej niż sosna zwyczajna, lecz gorzej niż świerk (Materiały ETH).

Temp era tura

Średnie roczne temperatury powietrza na obszarach występowania wejmutki w USA wynoszą od 0°C w północnej części zasięgu do 11 °C w jego części południowo-wschodniej. Średnie temperatury lipca wahają się od 16°C do 22°C, a stycznia od 20°C do 0°C. Absolutne minima wynoszą od -46°C do -25°C, a absolutne maksimum wynosi 43°C (Bellon i in. 1977).

Wilgotność

Ma większe wymagania pod względem wilgotności niż sosna zwyczajna. Nie znosi suszy oraz wody zastojowej.

Gleba

W warunkach naturalnego występowania rośnie na glebach piaszczysto-gli-niastych. W domieszce spotykana jest na piaskach i glebach zdegradowanych oraz kamienistych. Uważa się, iż jest dobrze przystosowana do krajowych warunków glebowych.

Nie ma specjalnych wymagań co do żyzności, ale najlepsze efekty daje na średnio żyznych glinach piaszczystych i piaskach gliniastych, świeżych, umiarkowanie wilgotnych i głębokich. Nie odpowiadają jej gleby: suche, na podłożu wapiennym oraz ze złą aeracją. Jest bardzo wrażliwa na brak potasu w glebie. Wywiera korzystny wpływ na glebę, szczególnie gdy rośnie ze świerkiem (Bellon i im 1977, Materiały ETH).

Za najodpowiedniejsze siedliska dla sosny wejmutki uznaje się bór mieszany świeży i las mieszany świeży (Bellon i in. 1977). Bardzo dobre efekty osiąga także na siedliskach lasu górskiego (m.in. w Zawoi i Krynicy). Zalecana jest na siedliska II/III bonitacji sosny zwyczajnej (Ilmurzyński 1969).

Zagrożenia abiotyczne

Wejmutka jest w Polsce gatunkiem w pełni mrozoodpomym i nie zagrożonym przez przymrozki. Dzięki elastycznym gałązkom jest ona odporna na wiatr i okiść, narażona jest natomiast na uszkodzenia przez grad (delikatne igły i gałązki). Największe niebezpieczeństwo dla niej stanowi w młodym wieku zwierzyna płowa, a później w fazie młodnika rdza pęcherzykowata wejmutki (Bellon i in. 1977, Materiały ETH).

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

Ocena stopnia wrażliwości wejmutki na oddziaływanie niektórych gazów trujących jest niekiedy rozbieżna. I tak np. według Departamentu Rolnictwa USA zaliczana jest do III grupy gatunków wrażliwych na SO2 (Greszta 1987), a w ujęciu Akkermanna (1987) znajduje się w grupie II (tab. 5). Jest ona natomiast bardzo wrażliwa na działanie O3 i wrażliwa na NaCl (tab. 8 i 9).

Ocena wzrostu wejmutki na terenie Okręgów Przemysłowych Górnośląskiego i Krakowskiego wykazała, że 10-letnie okazy tego gatunku (75% przeżycia) ustępowały pod względem procentu przeżycia dębowi czerwonemu (82%) i sośnie czarnej (81%) oraz modrzewiowi europejskiemu (79%). Wejmutce ustępowały natomiast: choina kanadyjska (57%), żywotnik zachodni (44%) i jedlica (33%). Pod względem wysokości po 10 sezonach wejmutka ustępowała modrzewiowi europejskiemu i dębowi czerwonemu, a przewyższała: choinę kanadyjską, sosnę czarną, daglezję zieloną i żywotnik zachodni (Latocha, Hawryś 1976).

Biorąc pod uwagę uszkodzenia przemysłowe drzew (tab. 10), wejmutka jest zaliczana do gatunków słabo odpornych (grupa III). „Zasady hodowli lasu” zalecają jednak jej stosowanie przy przebudowie drzewostanów i do zalesień pozostających pod wpływem przemysłowych zanieczyszczeń we wszystkich strefach zagrożenia.

Wejmutka wykazuje duże zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe pod wpływem działania imisji przemysłowych. I tak np. klony wejmutki, uznane za wrażliwe i odporne na SO2, wykazały spadek fotosyntezy odpowiednio o 26,7% i 10,1% w stosunku do warunków kontrolnych (bez SO2). Stwierdzono szkodliwość działania SO2 przed wystąpieniem zewnętrznych symptomów uszkodzeń. Działanie SO2 spowodowało zahamowanie o 4,0 do 0,5% przyrostu igliwia odpowiednio u klonów wrażliwych i odpornych.