P1010226

DWUTOROWOŚĆ akcji

LX

pociągnięciem poety występującego przeciw wszelkiej przyjętej rutynie mimo teoretycznego godzenia się na jedność akcji?

Wydaje się, że dwutorowość akcji wynika z samej koncepcji bohatera,' wyrastającej na tle całokształtu ówczesnych poglądów Wiktora Hugo — z wszystkimi ich sprzecznościami, wypływającymi z łamania się wewnętrznego i poszukiwania właściwej drogi przez poetę.

Akcja pierwsza, dominująca w czterech początkowych aktach dramatu, to akcja polityczna, oparta na antagonizmie pomiędzy don Karlosem a Hernanim. Don Kar-los jest reprezentantem idei absolutyzmu dążącego do złamania wszelkiego oporu wielkich magnatów feudalnych. a Hemani jako Juan Aragoński — wyrazicielem ideologii wielkich feudałów, chociaż równocześnie, będąc hersztem bandytów, może występować jako przeciwnik władzy absolutnej — w imię wolności; nie wiemy właściwie dokładnie, jaki jest program polityczny Hemaniego i najczęściej odnosimy wrażenie, że w jego świadomości konflikt ten występuje jako sprawa osobista. sprawa zemsty rodowej. Znamienne jest, że akcję tę prowadzi król, że król góruje we wszystkich sytuacjach, w których dochodzi do bezpośredniego wystąpienia antagonistów przeciw sobie. Przy tym góruje nie tylko na skutek swoiei władzy i siły zbrojnej, którą rozporządza (akt trzeci), ale nawet wtedy, kiedy występuje jako jednostka przeciw jednostce, mianowicie w akcie drugim, gdzie wygrywa walkę o swoje życie dzięki opanowaniu, zimnej krwi i pogardzie, jaką miaż-div Hemaniego. a nawet wtedy, kiedy jest sam przeciw wielu (akt czwarty). Przeciwstawiając tych dwu przeciwników, jednego o wyraźnie sprecyzowanym, świadomym programie i planie działania, o konsekwentnej Unii postępowania, drugiego o nieokreślonym obliczu poUtycznym (przedstawiciel wielkich feudałów czy przedstawiciel uciemiężonego ludu), a przy tym chwiejnego i rozdartego wewnętrznie na skutek spraw osobistych, które co drwiła przesłaniają mu główny cel działania, Hugo musi konsekwentnie przyznać zwycięstwo temu z bohaterów, który wie, czego chce, i potrafi obrać właściwą drogę, prowadzącą do obranego celu. Czy czyniąc tak Hugo zdawał sobie sprawę, że Karlos w swoich dążeniach do utrwalenia absolutyzmu walczy o formację polityczną wyższą od anarchistycznej formacji feudalnej? Mamy na to odpowiedź w jego przedmowie do Ruy Blasa (1838):

Wielki fakt, jakim jest szlachta, występuje w Hemanim, podobnie jak w Ruy Blasie, obok wielkiego faktu, jakim jest władza królewska. Tylko że w Hemanim, ponieważ władza królewska absolutna jeszcze się nie uformowała, szlachta walczy jeszcze przeciw królowi — tu pychą, tam mieczem — na pół feudalna, na pół zbuntowana. W r. 1519 pan feudalny żyje z dala od dworu w górach — jako bandyta jak Hernani albo jako patriarcha jak Ruy Gomez.

Czytamy dalej o potomkach Karola V, którzy opanowali świat, o ukazywaniu się wielkich dynastii, które rozświetlają historię, o tym, że autor chciał wypełnić FJ emanie go promieniowaniem jutrzenki; spotykamy też zestawienie Karola V z Napoleonem,) co w ustach Wiktora Hugo w tym okresie, kiedy'wierzył, że wielkość