P1011903

wówczas składanie ofiary z własnej krwi. Zwierzę potrzebuje człowieka, ponieważ w porze suchej okresowo traci swoją siłę. Jeśli otrzyma wsparcie krewniaka, wówczas odpowie w przyszłości rozmnożeniem się i odda „pożyczoną” moc z nawiązką.

Dla przykładu w klanie Kangura plemienia Aranda po obrzędach rozmnożenia młodzieńcy udają sią na polowanie na kangura, a jego mięso przynoszą do obozu mężczyzn. Tam mężczyźni uroczyście kosztują mięso, a tłuszczem się namaszczają. W nocy członkowie klanu świętują, tańcząc i śpiewając pieśni o przodkach-kangurach. Takie święto niebawem przechodzi w zwykłe tańce i część rozrywkową zwaną corroboree.

4. Obrzędy końcowe - desakralizacji - pozwalają oficjantom ponownie i bezkarnie mieszać się z tłumem. Obrzędy końcowe są odwróceniem obrzędów początkowych.

Z totemizmem wiążą się nie tylko działania rytualne, ale też trwałe elementy otoczenia przyrodniczego, oraz symbole i materialne wytwory. W Australii większość rytualnych przedmiotów totemicznych jak waningi i nurtunje oraz ozdoby są nietrwałe, niszczone po zakończeniu ceremonii, religijne relacje koncentrują się na formach krajobrazu.

Najbardziej znanym australijskim krajobrazem sakralnym związanym z obrzędami totemicznymi jest Ayers Rock [ang. „Stara Skała”], święta skała Australijczyków z plemienia Pitjanjara i Aluritja, zwana przez nich Uluru. Jest to potężny płaskowyż zbudowany z czerwonej skały kambryjskiej (obwód 8 km; wymiary 2,5 x 1,5 km) o ostrych urwiskach, wysoki na 350 m, stojący samotnie pośrodku równiny nad jez. Amadeus (Terytorium Północne). Zgodnie z wierzeniami stanowi centrum, ku któremu ściągali przodkowie totemiczni, by tam walczyć ze sobą, ginąć i znikać. Główny mit dotyczy sporu pomiędzy klanami: Windulka (ludzi Ziarna Mulga z Kikingura), oraz Kunia (Węży Dywanowych) i Mała (Szczurów workowatych). Windulka urządzili ceremonię inicjacji młodzieży i wysłali ptaka Panpanpalanę (Dzwonecznika), by zaprosił wszystkich sąsiadów. Kunia i Mała zapowiedzieli swoje przybycie. Jednak kiedy Kunia po drodze zatrzymali się nad sadzawką Uluru, obecnie na szczycie Ayers Rock, spotkali tam kobiety - Śpiące Jaszczurki. Poślubiwszy je, zapomnieli o obietnicy i zaprzestali dalszej wędrówki. Mała zaś zorganizowali własne ceremonie. Obrażeni Windulka namówili swych sąsiadów, Jadowite Węże do zaatakowania wiarołomnych przodków. W wyniku walki wódz Jadowitych Węży Ku-tidżilda stracił nos, lecz pokonał wrogów z pomocą czarodziejskiego stworzenia Kulpunja. Wtedy z ziemi wynurzyła się Ayers Rock. Każdy jej element: wodospad, kałuża, jaskinia czy wyżłobienie jest pamiątką działań przodków. Południowo-wschodnia część należy do Jadowitych, południowo-zachodnia do niejadowitych Węży (Dywanowych), północna -Szczurów Workowatych, a północno-zachodnia do pomniejszych klanów. Tam też poszczególne klany rozkładają się w czasie świąt; należące do fratrii Słońca od północy, fiatrii cienia od południa. W jaskiniach odbywają się ceremonie inicjacyjne dwóch cykli rytualnych: od północy Kerungera, od południa Arangulta. Związane są one z dwoma frauiami: Słońca (rytuały odprawiane na północ od skały) i cienia (na południe od skały), zaś całą skałę pokrywają rysunki wyobrażające dokonania przodków i samych artystów, odnawiane co roku. W całym kompleksie jest 38 punktów związanych z rytuałami i mających swoje wyjaśnienie mityczne.

Nie mniej słynnymi konstrukcjami totemicznymi są rzeźbione na Północno-Zachodnim Wybrzeżu Pacyfiku tzw. słupy totemiczne. Już Boas zauważył, że każdy klan Indian Pn.-Zach. zasadniczo ma własną wersję wierzeń i rytuałów religijnych, stąd duże różnice w systemach kosmologicznych nawet w obrębie jednego plemienia. Zawsze centralny ośrodek wydarzeń jest związany z miejscem pochodzenia klanu i jego pierw-szymi przedstawicielami.

U Tlingitów, Haida, Tsimshian i Kwakiutlów stawiano słupy totemowe - obrazowe przedstawienia mitów dotyczących przodków klanowych właściciela domu, przed którym stoją. Ich zadaniem jest przede wszystkim wywieranie wrażenia na sąsiadach. Na słupach ryto wszelkie ważne i budzące podziw dokonania członków rodu, mogły więc stanowić kronikę rodzinną, wyobrażano sceny upokorzenia innego klanu czy plemienia. Np. właściciel słupa, na którym przedstawiono popów rosyjskich, wyrażał dumę, że jego ród tak długo opierał się próbom chrystianizacji. Zwierzęta totemiczne nie zawsze były przodkami-bohaterami mitów. Wybór totemu i maski tanecznej następował przez wizję - sen. Podobnie jak szamański duch opiekuńczy, ukazujący się opiekun rodu zdradza śniącemu tajemnice obrzędów, pieśni, tańców i wizerunków. Tym samym zapewnia mu niebywały prestiż, upoważniając do posługiwania się zwierzęcym herbem. Ponieważ zwierzęta, które widziano w wizji były raczej postaciami sacrum niż konkretnymi gatunkami, wobec tego gatunkom zwierząt nie poświęcano żadnej uwagi, a ich mięso nie było objęte (z pewnymi wyjątkami²²) tabu.

4. Słup totemowy klanu Kruka, przedstawiający główne postacie cyklu mitologicznego Kruka. Od dołu: 1 Nascakiyehl (Kruk-znad-Ujścia-Rze-ki-Nass), stwórca świata i ludzi; 2 nad nim wieloryb, który kiedyś połknął Kruka i Norkę (zwierzę solame); wyżej 3 Kruk i 4 Norka; 5 Żaba - mąż Norki; 6 Matka Żaby; 7 Kruk w momencie uwalniania świateł niebieskich (Słońca i Księżyca) skradzionych i ukrytych przez Niedźwiedzia lub Olbrzyma

²² Np. członkowie klanu Żaby powinni baó się żab, ludzie-Wilki nie powinni hodować wilków, a Kruki kruka itp. C. L e v i - S t ra u s s. Myśl nieoswojona. Warszawa 1969. s. 151.

125