21907 obraz4

56 Rytuały

nymi lub z ofiarami oraz do deklaracji wiary implikujących składanie ofiary ze swego życia w atmosferze zbiorowej egzaltacji.

Liturgia nazistowska osiągnęła apogeum podczas zgromadzeń w Norymberdze, które przyciągały setki tysięcy osób. Organizowano te imprezy z wielkim rozmachem, chcąc wywrzeć głębokie wrażenie na uczestnikach: defilady wojskowe, las sztandarów i sfastyk, śpiewy, muzyka, pochodnie, reflektory, slogany polityczne powtarzane jak litania, w końcu ukazanie się furera, który wygłaszał przemówienie naszpikowane oskarżeniami w stosunku do wewnętrznych i zewnętrznych wrogów narodu. Przedstawienie takie, odbierane na żywo, a także nadawane przez radio, wzbudzało wielki entuzjazm albo głębokie przygnębienie¹.

Omówione wyżej rytuały, łącząc elementy mistyki i techniki, miały decydujący wpływ na przekonanie mas do ideologii narodowoso-cjalistycznej. Z jednej strony podtrzymywała ona przekonanie o wyższości rasy germańskiej, o jej powołaniu do dominacji nad światem poprzez despotyczne rządzenie innymi narodami i wyniszczenie rasy żydowskiej uznanej za zdeprawowaną i przeklętą. Z drugiej strony głosiła świętość Hitlera - przewodnika i odkupiciela Niemców, który wyznaczył sobie samemu boską misję: „Uważam, że zostałem powołany przez Opatrzność, aby służyć mojemu narodowi oraz prowadzić go przez przerażające wydarzenia... Z pewnością somnambulika wypełnię moją misję”. Można również mówić o prawdziwej „wierze w Hitlera” mającej odzwierciedlenie w początkowej części przysięgi członków partii: „Furer ma zawsze rację”.

Hitler skupiał całą władzę, więcej, był uważany za wyraziciela woli i wcielenie duszy narodu niemieckiego. Wiara ta wiązała się z bałwochwalczym kultem mas umacnianym przez zafascynowaną elitę (pomimo przypadków heroicznego oporu) i znajdowała oparcie w partii narodowosocjalistycznej oraz oddziałach SS, „czarnym zakonie”² porównywanym ż pewnymi zakonami średniowiecznymi, które stosowały terror i sprawowały całkowitą kontrolę nad swoimi wiernymi. Przyjęcie w poczet członków następowało po inicjacji obejmującej obrzędy przejścia i szereg przysiąg. Przełożeni musieli przejść całą serię ryzykownych prób, którym towarzyszyła intensywna indoktrynacja. Ten system, zburzony wskutek przegranej Niemców w 1945 r. i upadku reżimu nazistowskiego, pozostawił spadkobierców — pewną liczbą fanatyków głoszących ideologią nazizmu i w ukryciu lub jawnie praktykujących niektóre formy rytuału faszystowskiego.

Przypadek komunizmu. O ile można powiedzieć, że komunizm utopijny wiąże sią z prądami mesjanistycznymi, żywymi w średniowieczu na Zachodzie³, o tyle trudno przyjąć, że komunizm marksistowski, zwany „naukowym”, posiada jakieś zabarwienie religijne. Jest on raczej bliski osiemnastowiecznemu racjonalizmowi. Jednak jako kult polityczny, związany z osobami Lenina i Stalina⁴ poprzez mity i rytuały, ideologia komunizmu zbliża sią do religii.

W tym momencie należy uwypuklić podstawowe różnice miądzy ideologiami komunizmu i narodowego socjalizmu. Celem pierwszej jest humanistyczny ideał równości i sprawiedliwości, społeczeństwa bez klas i przywilejów, stworzenie nowego modelu człowieka. W walce z kapitalistycznym wrogiem komunizm stosował drastyczne środki, aby uchronić ojczyznąprzed opozycjąrozkładającąustrój. System nazistowski natomiast miał na celu ustanowienie dominacji jednego narodu w imią wyższości rasowej oraz powołania, którego mesjaszem był Hitler.

Myśl marksistowska przeciwstawia sią wszelkim idealizmom i ukazuje złudność religii. Jej wymiar etyczny można dostrzec w przewodnich tezach i terminologii, takich jak: proces alienacji, formy dominacji i wyzysku, rewolucja spopłeczna, historyczna misja proletariatu. Materializm ateistyczny jest ponadto humanizmem o orientacji prometejskiej, który znalazł kontynuacją w działaniu pionierów komunizmu rosyjskiego.

Ideologia stalinowska, pomimo że stanowiłaperwersyjnąodmianą uniwersalistycznego systemu wierzeń i praktyk, zyskała wielu zwolenników wśród intelektualistów. Zaważyło tu przekonanie, że łączy ona ścisłość naukową marksizmu z nadzieją na stworzenie lepszego świata w oparciu o nowe idee. To połączenie uwidoczniło sią w książce Stalina „Materializm historyczny a materializm dialektyczny”, jak również w wielu podrącznikach opracowanych na użytek „bojowników rewolucji”. Rodzaj katechizmów politycznych proponowały w Rosji i w zależnych od niej krajach lokalne partie komuni-

1

   D. de Rougemont, La part du diable oraz Journal d’une epoque, Gallimard.

2

   A. Brissand, Hitler et 1'ordre noir, Perrin.

3

^ H. Desroches, Socialismes et sociologie religieuse, Cujas.

4

J. EUenstein, Histoire du phenomene stalinien, Grasset.