82774 obraz8

64 Rytuały

widzenia”, „żegnaj” są uznawane w różnych rejonach za konwencjonalne, uroczyste lub poufałe. Te rozmaite style pozdrowień zostały utrwalone w różnych dziełach sztuki.

Wzajemne postawy jednostek, przede wszystkim dystans fizyczny w stosunku do drugiej osoby, wywodzą sią z troski o zachowanie „rezerwy”. Pomimo iż dystans, jakiego należy przestrzegać, nie tak łatwo właściwie ustalić¹, człowiek dobrze wychowany unika nagłego i nadmiernego zbliżenia. Poza przyjątymi konwenansami istnieje również „takt”, który spontanicznie wyzwala postawą dyskretną i życzliwą.

D. Picard słusznie podkreśla doniosłość pewnego kodu oraz dystansu cielesnego we wzajemnych stosunkach w zależności od sytuacji. Począwszy od analizy podrączników savoir-vivre’u (również tych najnowszych) oraz bezpośrednich obserwacji, autorka pokazuje reguły tworzące spójny system komunikacji i regulacji miądzy partnerami - w jaki sposób symbolicznie wyrażają swąpozycją, wzajemny rodzaj relacji, poszanowanie statusów. „Każdy savoir-vivre zmierza w kierunku rytualizacji ciała i pohamowaniu jego wymiaru popądowego oraz organicznego, i w tym znaczeniu stanowi system obsesji zbudowany wokół tabu związanego z kontaktem”. W ten sposób kontakt fizyczny cząsto sprowadza sią do czegoś w rodzaju pantomimy zachowującej pozory zbliżenia, uścisku czy pocałunku.

Od około dwudziestu lat te różne formy tłumienia postaw emocjonalnych wzbudzają żywe protesty wielu środowisk. Prąd nieformalny, nazwany przez nas „korporeizmem”, rozwinął sią w dość znacznym stopniu, nie jest jednak wolny od dwuznaczności, gdyż oscyluje pomiądzy pochwałą pożądania i ekspresji cielesnej, a rodzajem kontrrytualności. Problem ten omówimy w nastąpnym podrozdziale.

2. „Btesiadność”

Nie wszystkie rytuały codzienne mają na celu dyskrecją czy ugodą, niektóre posiadającharakter bardziej dynamiczny i ekspansywny, dążąc do wprowadzenia atmosfery „biesiadnej”. Termin ten ostatnio zyskał na popularności, mając przypominać masowemu i anonimowemu społeczeństwu o relacjach pełnych serdeczności, ciepła miądzy jednostkami i grupami².

Troska o takie wartości wywodzi się z obrządów o wiele starszych i stawiających liczne wymagania uczestnikom, a mających związek z gościnnością. Prawa gościnności, które ulegały znacznym przemianom, zależnie od miejsca i czasu, zasługują na oddzielną analizą antropologiczną. Ograniczymy sią do wyznaczenia najważniejszych aspektów biesiadności.

Pojącie to obejmuje przede wszystkim zaproszenią spotkanią przyjęcia, zebrania mniej lub bardziej odświętne, które stanowią rodzaj odpoczynku i wytchnienia od codziennej banalności; towarzyszy im często dobrowolna wymiana prezentów. Spotkania te różnią się od dużych, oficjalnych imprez organizowanych według ścisłego protokołu, lecz i one posiadają podstawowe cechy rytuałów. Przyczyniają się do umocnienia więzi społecznej, wzbudzają u uczestników pozytywne uczucia, takie jak przyjaźń, szacunek, należą do kodu towarzyskiego lub przyjacielskiego, którego przekroczenie może doprowadzić do gafy czy nawet afrontu.

Oprócz nakazów i zakazów religijnych, obowiązujących jeszcze często w dziedzinie kuchni i diety, istnieje cała grupa rytuałów społecznych dotyczących posiłków, a szczególnie ich składu i jakości (degustacja dań i win), usadzania gości przy stole, podtrzymywania rozmowy przez uważnych słuchaczy przez współbiesiadników.

Wypada podkreślić, że ostatnio w różnych środowiskach zawodowych pojawiła się tendencją by pomnażać okazje do organizowania małych spotkań towarzyskich (w obrębie biura, szkoły, warsztatu) w celu uczczenia kogoś lub czegoś. Przełamuje to anonimowość i oschłość codziennych kontaktów. Towarzyski obrzęd nawet w tak skromnym wymiarze odzyskuje cały sens rytualny.

Prezenty są najczęstszą oznaką towarzyskości. Proste lub okazałe, ofiarowywane są z różnych okazji: urodzin, rocznic, ślubów, narodzin, sukcesów zawodowych. Inne, o mniej formalnym charakterze, bywają dowodem poszanowania lub sympatii, ale zdarza się także, że poprzez wręczenie upominku ktoś chce wywrzeć presję na drugiej osobie, gdyż otrzymujący staje się dłużnikiem poczuwającym się do rewanżu. W takim wypadku wymiana prezentów wiąże się z indiańskim zwyczajem potlaczu - ceremonii, podczas której przywódcy i grupy sąsiadów wręczały sobie wzajemnie podarunki, wyrażając symboliczną i rzeczywistą rywalizację. Jeszcze dzisiaj dawanie prezentu zarówno podkreśla prestiż, jak i sprawia przyjemność.

1

E. T. Hall, La dimension cachee,Seuil.

2

“ Od czasów opracowania I. Illitcha, La convivialite, 1973.