P1030166

i wygodna w transporcie i stosowaniu. Saletrzak jest szeroko rozpowszechnionym, prostym nawozem N, który z uwagi na zawartość CaC0₈ zapobiega zakwaszeniu gleb lub je opóźnia. Chlorek amonowy jest nawozem stosunkowo rzadziej stosowanym. Według Cooke (1972) jest on szczególnie przydatny na gleby ryżowe, gdzie stosowanie (NH₄)₂S0₄ prowadzi do powstawania szkodliwych dla roślin siarczków. Azotanosiarczan amonowy stanowi podwójną sól otrzymywaną metodą zobojętniania amoniakiem kwasów azotowego i siarkowego. Uzyskany nawóz jest dogodny w przechowywaniu i stosowaniu, ale zużycie jego w ostatnich latach ulega zmniejszeniu. Azotan potasowy, obok N, zawiera również 44 % K_zO. Nawóz ten jest często stosowany w formie oprysków dolistnych. Dotyczy to również mocznika, który ponadto jest stosowany na szeroką skalę jako składnik nawozów płynnych (por. str. 245).

Cyjanamid wapniowy zawiera N w formie amidowej i cyjanidowej. Nawóz ten ma ciemne zabarwienie wynikające z zawartości C, który powstaje w trakcie procesu produkcyjnego. Cyjanamid wapniowy jest rozpuszczalny w wodzie. Jak wynika z przedstawionych niżej reakcji, nawóz ten ulega w glebie przekształceniu w mocznik, a następnie NH_S i CO_a.

CaN— C=N+2H₂0 -►HjN—CSN + Ca (OH)₂ Cyjanamid wapnia    Cyjanamid

O

II

HjN-CSN +H₂0 —► H₂N— C—NH₂ Mocznik

O

ii

H₂N.—C—NH₂ + 2H₂0 -^(NH₄)₂ C0₃ (NH₄)₂ COa + 2 H+-** 2 nh₄+ + co₂ + h₂o

W procesach przemian cyjanamidu konieczny jest udział H_aO. Z tego względu przy niedostatku wody w glebie wykorzystanie azotu z nawozu przez rośliny ulega opóźnieniu. W trakcie przemian cyjanamidu powstają produkty przejściowe o właściwościach toksycznych dla roślin. Na ogół nawóz jest stosowany przedsiewnie i musi być dobrze wymieszany z glebą. Pośrednie produkty przemian cyjanamidu mają właściwości chwastobójcze i stanowią inhibitory procesu nitryfikacji. Powstający w trakcie przemian Ca (OH) ₂ wywiera korzystny wpływ na odczyn i strukturę, zwłaszcza gleb kwaśnych.

Zagadnienia związane ze stosowaniem bezwodnego NH₃ przedstawiono dokładniej na str. 242. Główną przeszkodą w upowszechnieniu tego wysoko skoncentrowanego nawozu jest konieczność używania skomplikowanego sprzętu do jego transportu i stosowania. Na podstawie wyników licznych doświadczeń polowych stwierdzono, że reakcja roślin na bezwodny amoniak w zasadzie nie różni się od reakcji na nawozy stałe (Dam Kofoed i in., 1967). Na cięższych glebach i w warunkach klimatu kontynentalnego bezwodny amoniak może być również stosowany jesienią, bez obawy wymywania azotu (Korensky i Neuberg, 1968). W opisanych warunkach wymywanie azotu może zachodzić tylko wówczas, gdy NHJ zostanie w większym stopniu utleniony do NOjj. Szybkość procesu mikrobiologicznego utleniania NH₄ zależy w znacznym stopniu od temperatury w okresie jesiennym i zimowym.

W klimacie o łagodnych i obfitujących w opady zimach stosowanie bezwodnego amoniaku lub innych nawozów amonowych jesienią może prowadzić do znacznych strat NOj wskutek wymywania (Dam Kofoed i in., 1967). Często stwierdzane gorsze działanie nawozowe bezwodnego NH, zastosowanego jesienią w porównaniu do stosowanego wiosną można prawdopodobnie wyjaśnić stratami azotu w okresie zimy (Roussel i in., 1966).

W ostatnich latach w celu zmniejszenia strat azotu wskutek wymywania oraz zapewnienia większej równomierności zaopatrzenia roślin w N w okresie wegetacji wyprodukowano szereg nawozów azotowych, o spowolnionym działaniu. Najbardziej znanymi nawozami z tej grupy są: kondensaty mocznika z formaldehydem (ureaform), izobutylenodwumocznik, mocznik i azotan amonowy powlekane siarką. Dostępność dla roślin azotu z nawozów powlekanych siarką zależy głównie od warunków fizyko-chemicznych w glebie, podczas gdy dostępność azotu z kondensatów aldehydowych jest przede wszystkim uzależniona od mikrobiologicznej aktywności gleby. Warunki glebowe, które stymulują aktywność mikroorganizmów, sprzyjają również lepszemu wzrostowi i rozwojowi roślin. Uwalnianie azotu z tych nawozów postępuje na ogół równomiernie z pobieraniem tego składnika przez rośliny.

Nawozy wolno działające ulegają w glebie hydrolizie z uwalnianiem mocznika (rys. 7.10). Mocznik z kolei jest rozkładany do NH₈ i CO_t w wyniku działania enzymu ureazy. Uwalniany amoniak może być dalej utleniany do NOi i NOi (por. str. 268) w drodze nitryfikacji. Według Hadasa i Kafkafi (1974) szybkość mikrobiologicznego rozpadu ureaformu jest uzależniona od temperatury. Autorzy stwierdzili, że stałe reakcji procesu rozpadu były wielokrotnie większe w temperaturach 24° i 34° niż w temp. 14°. W najniższej z podanych temperatur rozkład kondensatu był szczególnie powolny w okresie pierwszych tygodni po jego zastosowaniu. Wykorzystanie azotu przez rośliny, mierzone zwykłą metodą różnicową, jest na ogół niższe z nawozów wolno działających w porównaniu z klasycznymi nawozami azotowymi rozpuszczalnymi w wodzie (Dam Kofoed i Larsen, 1969; Allen i in., 1971). W doświadczeniach przeprowadzonych na łąkach Stahlin (1967) stwierdził, że po zastosowaniu izobutylenodwumocznika w dawce 500 kg N z przeznaczeniem na 2 lata, w drugim roku rośliny wydały mały plon zielonej masy. Główny cel stosowania nawozów wolno działających, tzn. ograni-□ Rys. 7.10. Procesy rozkładu wolno działającego nawozu N (izobutylenodwumocznik)

O

h$c    o iii

\ li i

. CH-CH +    2 0=0

/    i

^H-'C    nh_:

liii    Mocznik

izomasłowy

II

HjC    _VNH-C—NH*

\    A

^CH—CH^    + HaO

^{HjC    /} NH—C-NHj

II

O

I zobu ty I en odwu moczni k

NH;

I

9    ⁰ + H>0    -H 2 NH, + CO;

NH;    ^Urea2a

291

19*