P1030188 (2)

Definicja Komisji Europejskiej, przyjęta w 1984 roku, utrzymana jest w podobnym tonie: „Za biednych uznamy osoby, rodzi-; ny i grupy, których zasoby (materialne, kulturowe i społeczne) są do tego stopnia ograniczone, że wyklucząją je z minimalnego', akceptowalnego sposobu życia w kraju, w którym żyją”. Jednaka że w przeciwieństwie do lyęcia Townsenda, definicja ta nie wyjaśnia expliciłe kwestii partycypacji społecznej, będącej kluczowymi elementem pojęcia „deprywacji relatywnej", na którym opiera się jego definicja biedy. Z deprywacją relatywną mamy do czynienia w sytuacji, gdy ludzie „nie mogą osiągnąć, w ogóle lub w wy, starczającym stopniu, warunków życia - czyli sposobu odżywiaj nia, wygód, standardów i usług — które pozwoliłyby im odgrywać takie role, uczestniczyć w takich relacjach oraz przejawiać takie powszechnie przyjęte zachowania, jakich się od nich oczekuje z racji tego, że są członkami danego społeczeństwa” (Townsen4, 1993: 36).

Deprywacja relatywna jest zatem wielowymiarowym poję-ciem, obejmującym „wszystkie ważne sfery życia” (1993: 36). Tam, gdzie dochodzi do relatywnej deprywacji z powodu braku | zasobów materialnych, możemy mówić o tym, iż dani ludzie żyją w biedzie. Townsend, podobnie jak my we wcześniejszych rozważaniach na temat związków między dochodami a poziomem życia, podkreśla potrzebę rozróżnienia obu pojęć: deprywacja „dotyczy poziomu doświadczanych warunków i działań”, bieda natomiast I „dochodów i innych zasobów bezpośrednio dostępnych” (1987: 140). Ponadto dokonuje on podziału na deprywację materialną i społeczną - pierwsza odnosi się do dorobku materialnego i wygód, druga zaś do „powszechnych zwyczajów społecznych, działań oraz relacji” (1987: 127). Następnie Townsend wprowadza rozróżnienie własnego użycia terminu deprywacja - w znaczenjp „obiektywnych” „warunków deprywacji odnoszących się do innych” - i stosowania tego określenia przez W.G. Runcimana, u którego deprywacja oznacza „subiektywne” „poczucie deprywacji odnoszące się do innych” (1979: 47, podkreślenie w oryginał®

Pojęcie „relatywności”, które łączy koncepcje biedy i deprywacji, wymaga wyjaśnienia, jako że obejmuje ono szereg różnych znaczeń. Znaczenia te dzielą się w przybliżeniu na dwie wzajemnie powiązane kategorie, z których jedna dotyczy istoty porównań, jakich musimy dokonać, by móc ocenić, czy w danym przypadku mamy do czynienia z biedą, druga natomiast odnosi się do natury ludzkich potrzeb. Przyjrzymy im się teraz po kolei. Sedno elementu porównawczego związanego z relatywnym ubóstwem leży w stwierdzeniu, że ustalenie, czy dany człowiek żyje w relatywnej biedzie, możliwe jest jedynie dzięki porównaniu go z innymi ludźmi żyjącymi w ramach tego samego społeczeństwa, w tym samym momencie historycznym. Możemy rozłożyć to na trzy elementy: historyczny, międzynarodowy i wewnątrzna-rodowy. Wspólne dla tych, którzy przeżyli straszliwą nędzę w latach 30. w Wielkiej Brytanii, jest twierdzenie, że „prawdziwa” bieda już nie istnieje. Z punktu widzenia rozumienia biedy w kategoriach relatywnych, porównanie takie jest chybione, gdyż nie mówi nic o tym, czego potrzebują ludzie, aby prowadzić godne życie na początku XXI wieku. W ramach krótszej perspektywy czasowej, w czasach ciągłego polepszania się ogólnych warunków życia oraz szybkiego rozwoju techniki „ciągle produkujemy coraz to nowe formy biedy, podnosząc poziom życia większości, a zarazem nie zastanawiając się, co wyrządzamy ludziom, którzy nie mogą dotrzymać kroku” (Donnison, 1982: 226). Przykładów tego procesu jest wiele - od kosztownych form ogrzewania i niedostępnych supermarketów po upowszechnianie się nowych technologii, takich jak komputery osobiste. Ma to konsekwencje, jeśli chodzi o stosowanie miar monitorujących trendy w rozwoju biedy (zob. roz. 2).

Inną częstą odpowiedź na twierdzenie, że ubóstwo jest rozpowszechnione w bogatych krajach Północy, stanowi wskazywanie na głęboką nędzę, jakiej doświadczają miliony ludzi na Południu. I znowu, porównanie to nie pomaga w zrozumieniu, co bieda oznacza dla tych, którzy żyją w tych krajach i stają w obliczu wymagań, oczekiwań i kosztów życia w dostatnim społeczeństwie konsumpcyjnym. Podnosi ono jednak ogólniejsze kwestie kategorii pozwalających na globalne porównania między Południem a Północą. W zglobalizowanym świecie, w którym kraje są coraz ściślej powiązane ze sobą łańcuchami systemów handlowych, komunikacji elektronicznej oraz sieci i diaspor kulturowych, coraz bardziej konieczne może stawać się „akceptowanie faktu, że potrzeby odnoszą się zarówno do zasobów

37