P1030191

wystawieni na działanie przekazów dotyczących zróżnicoHlM nych i ciągle zmieniąjąęych się norm konsumpcji” i że nawet najbardziej skrąjne formy biedy „są przenikane w jaskrawy sposóbj przez elementy kultury konsumpcyjnej” (1995: 90-1).

Powtórne odczytanie Rowntree’ego oraz implikacje

pojęcia biedy absolutnej

Jedną z implikacji rozumienia nawet najprostszych potrzeb fizjologicznych jako uwarunkowanych społecznie jest rozpad 1 tradycyjnego pojęcia biedy absolutnej (Ringen, 1987). Szereg badaczy kwestionowało podzielaną wcześniej opinię, że Booth i Rowntree ustanowili absolutną definicję biedy, opartą na pojęciu utrzymania się, która została następnie zakwestionowana przez relatywne podejście Townsenda. Innymi słowy, twierdzi się, że standardowy opis zmiany paradygmatu myślowego i z definicji absolutnej na relatywną - która dokonała się w drugiej połowie XX wieku, okazuje się mitem, wynikającym z błędnego odczytania myśli tych pionierów.

Rowntree wywarł na badania biedy ogromny wpływ, który ' jest odczuwalny po dziś dzień (Bradshaw, 2000a). Najbardziej szczegółowe powtórne odczytanie jego prac możemy odnaleźć w ich „rehabilitacji” autorstwa Veit-Wilsona (1986), choć elementy jego tezy pojawiają się już we wcześniejszej pracy J.C, Kincaida (1973). Veit-Wilson twierdzi, że rozróżnienie, jakieg* dokonuje Rowntree, dzieląc biedę na „pierwotną” i „wtórną”/ oraz zastosowanie przez niego do mierzenia tej pierwszej stan^ dardów utrzymania się opartych Jedynie na fizycznej wydolno*, ści” były powszechnie błędnie rozumiane. Sam Rowntree nie uważał, że tylko ci, którzy żyją w owej „pierwotnej biedzie”, są biedni. Posłużył się on jednak tą miarą po to, by przekonać ogól społeczeństwa, że znaczna liczba żyjących w biedzie nie może zaspokoić swoich elementarnych potrzeb fizycznych, nie mówiąc już o społecznych. A zatem „styl życia biednych jest, przynąjfr mniej częściowo, spowodowany niskimi dochodami, a nie brakiem przezorności”, jak powszechnie sądzono (1986: 69). .gH

W jednym ze swoich późniejszych dzieł Rowntree, odpowiadając na pytanie, dlaczego biedni wydają swoje niedostateczne dochody na aktywność społeczną związaną z rozrywką zamtóffj

na jedzenie, ujawnia swoje przekonanie, iż podstawowymi potrzebami są potrzeby społeczne, a nie tylko fizyczne:

Wyjaśnienie tej sytuacji jest takie, że ludzie pracujący są tak samo ludźmi jak ci, którzy mają więcej pieniędzy. Nie mogą oni żyć „samą paszą”. Pragną oni relaksu i rekreacji tak samo jak reszta z nas. Ale [...] mogą oni osiągnąć te rzeczy jedynie kosztem rezygnacji z tego, co jest potrzebne do utrzymania dobrej kondycji, a więc z tego rezygnują (1937:126-7, cyt. za: Veit-Wil-son, 1986: 85).

Co więcej, wskaźnik poziomu utrzymania się przy życiu, stosowany do mierzenia „pierwotnego ubóstwa” obejmował na liście rzeczy niezbędnych herbatę, która nie ma żadnych wartości odżywczych, jest natomiast ważna w Wielkiej Brytanii ze względów społecznych i psychologicznych (Ringen, 1987). I rzeczywiście, sam Townsend używa przykładu herbaty, aby zilustrować, jak rzeczy uważane za „niezbędniki” mogą wypływać raczej z potrzeb społecznych i psychologicznych aniżeli fizycznych (1979: 50). W późniejszych badaniach Rowntree modyfikował także swoją listę rzeczy, biorąc pod uwagę zmieniające się normy społeczne oraz wzrost poziomu życia. Wcześniej podobnie zdefiniował biedę Booth, przyjmując za punkt odniesienia zwyczajowe normy życia. Taik więc, mimo że ani Rowntree, ani Booth nie opracowali pojęcia ubóstwa relatywnego z taką szczegółowością i wyrafinowaniem, jak uczynił to Townsend, bardziej zasadne jest uważanie go za kogoś, kto raczej opierał się na ich dziełach niż je obalił.

Pogodzenie relatywnego z absolutnym Zobaczywszy, jak nawet rzekomo absolutne definicje biedy obejmują element względności, przyjrzyjmy się teraz drugiemu źródłu krytyki dychotomii relatywny-absolutny. Nie chodzi tu o zanegowanie pojęcia biedy absolutnej, lecz o przeformułowanie jego stosunku do pojęcia biedy relatywnej, tak aby umieścić je oba we wspólnych ramach, zamiast mieć do czynienia z dwiema konkurencyjnymi definicjami. Ramy takie - brzmi teza - będą mogły być stosowane zarówno w odniesieniu do krajów bogatszych, jak i biedniejszych. Szczególne znaczenie mają tu prace

43