P1030278

BAf Butlo

lody zbierania informacji, na których później opierają się statystyki — oraz stosunkowo niewielkie opory wobec takich badań.

Jedno tylko uogólnienie jest całkowicie pewne i ogólnie przyjęte: oficjalne statystyki w najlepszym wypadku odzwierciedlają zaledwie ułamek rzeczywistych liczb — które wedle różnych autorytetów wynoszą o dwadzieścia pięć do pięćdziesięciu procent więcej. Uprzedzenia natury religijnej bądź urzędowej, wrażliwość rodzin, omyłki i różnice procedur dochodzeniowych oraz badań pośmiertnych, brak wyraźnej granicy między samobójstwem a wypadkiem — czyli, mówiąc krótko, osobiste, oficjalne i tradycyjne opory wobec uznania samobójstwa za samobójstwo — wszystko to skutecznie zniekształca i pomniejsza naszą świadomość tego, jak bardzo ogólnospołeczne jest to zjawisko. Jakiś samotny kierowca rozbił samochód i zginął na miejscu; jakaś kobieta przedawkowała, ale już wcześniej piła ostro; jakiś emerytowany starzec wszedł prosto pod koła ciężarówki; jakiś sportowiec „czyścił broń" i roztrzaskał sobie czaszkę — w takich sytuacjach werdykt zawsze będzie brzmiał „śmiertelny wypadek" lub „fatalny zbieg okoliczności". Mary Holland, pisząc o samobójstwie w „Obscrvcrze" w 1967 roku. wspomina o słynnym, legendarnym zapewne koronerze z Irlandii, który — usłyszawszy podobny werdykt w odniesieniu do człowieka, który sam się zastrzelił — powiedział: ,Jasne, on po prostu chciał przeczyścić lufę językiem."

Do stwierdzenia faktu samobójstwa potrzebny jest albo jednoznaczny list, albo okoliczności na tyle oczywiste, by żyjący nie mieli innego wyjaśnienia; na przykład uszczelnione okna i sam zmarły leżący z poduszką pod głową tuż pod kuchenką z odkręconym gazem. Bez takich znaków wątpliwości zawsze biorą górę, choć to akurat ten wyjątkowy przypadek, kiedy zainteresowany wcale by sobie tego nie życzył. Bo przecież samobójstwo popełnia się z wyboru. Choćby sam akt był nie wiem jak porywczy, a motywy najbardziej powikłane, to w momencie gdy człowiek ostatecznie postanawia odebrać sobie życie, ma on chwilową jasność. Być może samobójstwo jest deklaracją bankructwa, osądzeniem własnego życia jako historii porażek. Ale historia ta doprowadziła chociaż do tej jednej decyzji, która przez samą swoją ostateczność nie może być w pełni porażką. Spośród wszystkich nie chcianych przymusów udało się ocalić pewne minimum wolności — wolność wyboru własnej śmierci. Może to dlatego państwa totalitarne czują się oszukane, gdy jakaś ich ofiara sama odbierze sobie życie. „Czy jest do pomyślenia — pyta Pavese — to, że morduje się kogoś, aby coś znaczyć w jego życiu? W takim razie jest do pomyślenia, że się morduje siebie, aby znaczyć we własnym. Oto dlaczego trudno popełnić samobójstwo: jest to czyn ambicjonalny, który można popełnić tylko wtedy, gdy się przezwycięży wszelkie ambicje."⁴⁸ Ci, co w imię przyzwoitości i biurokracji zmieniają to ^{1 2}

ostatnie, częściowe. ułomne zwycięstwo w ninKT^dtwy wypadek, dnós** do tamtych poranek porażkę ottatectną.

Oczywiście pragną tego ci, których samobójca opnieit. pkn te jeąo mm-zniszczenie budzi w nich — obok wielo innych uczuć — głęboki niesmak-, choćby dlatego, że z taką łatwością wymusza poczucie winy. Instynktownie zdaje sobie z tego sprawę każde dziecko, gdy w ataku wściekłości wrzeszczy. , Jak umrę. to będziecie żałować.” W ostatecznym rozrachunku wszystkie powszechna poglądy na temat samobójstwa mają skłonność, by sprowadzać je do czegoś dziecinnego. Spośród wszystkich technik niedostrzegania problemu i usuwania go n plan dalszy najbardziej gruboskórne są odwołania do zdrowego rozsądku i ogB-nej krzepy. W 1840 pewien wiktoriański lekarz tak oto napisał o pacjencie, który miał skłonności samobójcze'.

Kiedy rozmaite lekarstwa nie przyniosły znaczniejszego polepszenia, zalecono pacjentowi. aby codziennie brał zimny prysznic. W ciągu dziesięciu dni pragnienie samobójstwa ustąpiło całkowicie i nigdy już nie powróciło.

Stwierdzono też. że regularne przeczyszczanie żołądka usuwa pragnienie samobójstwa. Esqutrol znał człowieka, który popadał w całkowite szaleństwo, ilekroć pozwolił swym kiszkom na bezczynność.³

Szkoła Zimnych Kąpieli. Rycyny i Modlitwy przetrwała do dziś w postaci | dwóch wyjątkowo upartych przekonań: po pierwsze, tep, którzy grotą samo-\ bójstwem, nigdy go nie popełniają, po drugie zaś — te ciTŁtórzy raz jut spróbowali. nigdy więcej tego nie zrobią^Oba te poglądy są fałszywe. Stengel szacuje, te około siedemdziesięciu pięciu procent samobójców, odratowanych czy tet me, już wcześniej, sygnalizowało, swój zamiar, a często tym* co spraw itoTżego urzeczywistnili, było ignorowanie owych sygnałów lub lekceważenie bad£~teź jak w przypadku Majakowskiego, traktowanie ich jako zwykłej pogróżki. Przy pew-nym stopniu zdesperowania człowiek jest się gotów zabić po to, by pokazać, ze mówił serio. Oblicza się również, że człowiek, który już raz był nakrjwgdrr fflg" trzykrotnie większe szanse zawędrować tam ponownie niż ktokolwiek inny Z samobójstwem jest jak ze skakaniem z trampoliny: najgorszy jest pierwszy raz.

Tych sześć fałszywych przekonań utrzymuje się na przekór doświadczeniu, na przekór naszej zwiększonej wrażliwości na powikłania ludzkiej natury, na przekór wreszcie naszej świadomości psychicznych mechanizmów obronnych. Utrzymują się, bo oddziałują pocieszająco: redukują cierpienie samobójcy do histerycznego użalania się nad sobą, do sposobu na przyciągnięcie uwagi — do czegoś ostentacyjnego, wyolbrzymionego i bez znaczenia.

Poza tym wszystkim samobójca zostaje odrzucony dlatego, że i jego czyn polega na tak radykalnym odrzuceniu. Celem wszelkich tradycyjnych fałszów jest

1

C. Pave$e. Rumtosło tycia, przeł. A. Dukanović. Warszawa 1972. str. 131. Wszystkie dalsze cytaty z Pa-

2

vetegp pochodzą z tej książki.

3

F. Winslow. The Anat o my of Suicide. London 1840. nr. 202.