obraz9 (19)

unieruchomionej, co praktycznie jest niemożliwe, bowiem zawsze istnieją czynniki zewnętrznego niezrówno-ważenia (klimat, nieregularności pór roku, deszczów, urodzajów, epidemii, najazdów etc.), które nawet w społeczeństwach prymitywnych zakłócały tę teoretyczną harmonię. Równie często jesteśmy świadkami częściowego niezrównoważenia, na przykład religia częstokroć nie należy do tego samego ustroju co sztuka, a nawet wewnątrz religii mit nie znajduje się w tym samym ustroju, co rytuał⁷. Wreszcie można brać pod uwagę wewnątrz ewolucji społecznej antagonizm — mniej lub bardziej wywodzący się z kompleksu Edypa — porządków wieku, a wtedy wyjaśnia się symboliczne przywracanie równowagi poprzez nadmierny rozrost takiego to a takiego ustroju w grze „literackich pokoleń”, „mód” ⁸ etc.

Jeżeli teraz umiejscowimy się, już nie na terenie psycho-socjologii, pozwalającym objąć całe pole antropologiczne, lub też—jak to lubimy mówić — rozważyć wszystkie przyległości „antropologicznej trasy”, którą przebiega energia symboliczna, ale na obszarze psychofizjologii, to spostrzeżemy najpierw, iż pojęcie libido, tak jak się ono jawi w psychoanalizie, nie ma już racji bytu. W istocie, ogólny czynnik równoważenia ożywiający wszelki symbolizm, nie przejawia się już w aspekcie teoretycznym jakiegoś jedynego „popędu”, którego nawet Jungowskie „metamorfozy” nie zdołały, koniec końców, rzeczywiście zdynamizować, lecz o wiele bardziej pod postacią, potwierdzoną przez fizjologię, trzech schematów działania (które nazwaliśmy „werbalnymi”, dlatego że słowo jest częścią dyskursu wyrażającego działanie), które objawiają biopsychiczną energię zarówno w biologicznej nieświadomości, jak i w świadomości. Te trzy schematy odpowiadają z jednej strony trzem grupom struktur (schizomorficznych, syntetycznych, mistycznych)⁹ zaznaczonych w klasyfikacji (izotopizm) psychologicznej i psychospołecznej symboli; z drugiej strony zgadzają się z konstatacjami psychofizjologów ze Szkoły Leningradzkiej (Biechtieriew, Ufland, Uchtomskij) poczynionymi względem odruchów dominujących (odruchów organizujących inne odruchy przez zahamowanie lub wzmocnienie), a wyróżniającymi: dominantę położeniową, dominantę trawienną, dominantę kopulacyjną.

Jednakże w tym spotkaniu „archetypicznych” („aksjo-matycznych”, jak powiedziałby Bachełard) kategorii symbolicznych z refleksologią nie ma żadnej więzi przyczynowo-skutkowej. „Antropologiczna trasa” może być przebiegana w kierunku: fizjologia ->■ społeczeństwo, lub przeciwnie: społeczeństwo -> fizjologia. Po prostu stwierdza się, że symbole na różnych poziomach antropologicznych schodzą się w izotopowe serie. Ustroje, struktury, klasy archetypów, które są klasyfikacyjnymi kategoriami wyprowadzanymi z empirycznej zbieżności, są bardziej oszczędne niż wyjaśniający arsenał popędów i kompleksów postulowany przez psychoanalizę, gdyż popęd jest postulatem, a odruchowe albo społeczne zachowanie faktem, który można stwierdzić.

Tę „werbalną” trójdzielność, którą odkrywamy w odruchowych, jeszcze całkiem biologicznych początkach

101