Obraz0

104 XI. Naród i państwo

Stosunkowo rzadkie są przypadki tworzenia państw całkowicie nowych. Nowo powstające państwa są zwykle sukcesorami państw dawniej istniejących w innym niż obecnie kształcie terytorialnym i ustrojowym (arabskie państwa Bliskiego Wschodu, np. Irak, Jordania).

142.    Jeden z myślicieli politycznych polskiej prawicy, Roman Dmowski, swą filozofię państwa streścił w formule: „Państwo jest konieczną formą organizacyjną narodu, naród zaś jest konieczną treścią moralną państwa”. Sądzę, że ma rację, gdy chodzi o pierwszy człon tej formuły. Istotnie. Dotychczasowe doświadczenie dziejowe pokazuje, że przetrwanie i pomyślność narodu zapewnić może przede wszystkim własna państwowość. Fakt, że niektóre narody przetrwały bez państwa, nie przeczy tej zasadzie. Zresztą i te narody, które państwa nie miały lub nadal nie mają (np. Żydzi, Kurdowie, Baskowie), na ogół starały się je utworzyć, co w niektórych przypadkach (Żydzi) zakończyło się powodzeniem.

Co się zaś tyczy drugiej części tej formuły, budzić ona może poważne wątpliwości moralne. Jej przyjęcie oznaczałoby bowiem, że mogą istnieć tylko państwa narodowe, a może nawet tylko jed-nonarodowe. Gdyby państwo miało być tworem czystym narodowo, należałoby się z niego pozbyć albo też zasymilować obcoplemień-ców - wynarodowić ich i przyłączyć do narodu dominującego w państwie.

143.    Światowa mapa narodów, grup etnicznych i plemiennych była zawsze i jest obecnie znacznie bogatsza niż mapa państw. Pierwszych jest wiele tysięcy, drugich - zaledwie setki Mimo że co najmniej od początku obecnego wieku głosi się prawo narodów do państwowego samostanowienia, z prawa tego mogą skorzystać zaledwie niektóre narody, te przede wszystkim, które są liczniejsze, kulturowo prężniejsze, zasobne ekonomicznie, korzystnie usytuowane pod względem geopolitycznym, mające w świecie wpływowych przyjaciół, są silnie motywowane w swym dążeniu do niepodległości państwowej. Zdominowana przez już istniejące państwa społeczność międzynarodowa, na ogół niechętnym okiem spogląda na dążenie do niezależności państwowej wielu narodów, jeśli realizacja tych dążeń miałaby doprowadzić ilu lozpadu państw dotychczasowych. Taki rozpad jest często / i. i . .my z zagrożeniem wojennym dla całych regionów świata 11mii wojny na terenach byłej Jugosławii w latach dziewięćdziesią-i ,i li XX wieku). Samo zaś zwiększenie liczby państw (dostrze-i ,ilne np. we wzroście liczby członków ONZ od 1945 roku) /większa ryzyko konfliktów ekonomicznych, politycznych i mili-iiimych oraz utrudnia kontrolowanie przebiegu procesów o zasięgu globalnym (np. eksploatacja surowców nieodnawialnych, ochrona .lodowiska, procesy demograficzne w świecie itp.).

144. Nie ma chyba i nie było państwa, którego ludność byłaby całkowicie jednolita pod względem narodowym. W każdym z nich spotkać można obcoplemiennych obywateli (poddanych, mieszkańców). Lecz we współczesnym świecie szerokie poparcie znajduje ugruntowany przez pakty praw człowieka i międzynarodowe konwencje pogląd, w myśl którego należy chronić nie tylko prawa większości kulturowych i etnicznych, ale także gwarantować w państwie możność rozwoju narodowego mniejszościom. Dotyczy to każdego kontynentu, lecz nie na wszystkich znajduje pełne zrozumienie. Rozumiane jest na ogól w Europie, a zwłaszcza w państwach należących do Unii Europejskiej. Ochrona wszelkich mniejszości, w tym narodowych, należy do zespołu zasad kardynalnych tej organizacji.

Poza tym nie zdarza się, aby wszyscy członkowie danego narodu żyli w jednym tylko państwie. Polacy w znacznej liczbie mieszkają poza granicami kraju, w Polsce z kolei żyją ludzie, którzy nie uważają się za Polaków - są Ukraińcami, Białorusinami, Niemcami, Żydami, Czechami, Słowakami, Litwinami. Najczęściej zdarza się, że na terenie danego państwa mieszkają członkowie narodu państwa sąsiedniego. Ponadto w krajach (np. Europy Zachodniej) będących od dawna terenem imigracji mieszkają liczne grupy ludności napływowej obcego pochodzenia, bardzo różniące się od swych gospodarzy pod względem kulturowym. Taka sytuacja panuje na przykład w Niemczech, gdzie grupa imigrantów tureckich liczy setki tysięcy osób, czy we Francji, która jest krajem osiedlenia bardzo wielu wychodźców z państw arabskiego i muzułmańskiego Maghrebu. Spotkanie odmiennych kul-