72611 Obraz4

92 XI. Naród i państwo

Poza hiszpańskim, językami takimi są na przykład angielski i francuski. W przypadku angielskiego widać już różnice między angielskim Anglików i angielskim mieszkańców Stanów Zjednoczonych (tzw. American English). Ponadto zdarza się, że jeden naród posługuje się kilkoma językami, na przykład Szwajcarzy.

122.    Chodzi zatem o coś więcej niż o język, o wspólnotę kultury, której język jest bardzo ważnym, ale nie jedynym składnikiem. Język nie jest tylko umownym środkiem porozumiewania się ludzi, jest tworem kultury, za którym stoi ogromna budowla: wyobrażeń, mitów, przekonań, emocji, symboli, sympatii i antypatii, wiedzy o otaczającym nas świecie. Język koduje rzeczywistość. Ucząc się języka ojczystego, uczymy się kultury, którą ten język obsługuje. Wtapiamy się w kulturę, dla której język jest nośnikiem wartości, znaczeń i informacji. Wspólnota kultury może być także wspólnotą zaliczenia (patrz wcześniej). Poza nią rozciąga się szerokie pole sfery wykluczenia. Taką koncepcję kultury narodowej przyjmują niektóre ruchy o charakterze nacjonalistycznym.

123.    Czasami elementem narodowej więzi kulturowej jest wspólna religia. Istnieją narody wyraźnie powiązane przez fakt wyznawania danej religii. Bywa, że jest to religia ekskluzywna, to znaczy taka, której wyznawanie oznacza niemal z samego założenia przynależność do danego narodu. Przykładem są tu Żydzi wraz z wyznaniem Mojżeszowym. Liczne są jednak sytuacje, gdy tak rozumiana ekskluzywność nie pojawia się. Bywa natomiast, iż to, że członkowie danej zbiorowości wyznają jedną reiigię, różnicuje ich w stosunku do innych zbiorowości narodowych. Na przykład w pewnych okresach naszych dziejów katolicyzm dosyć powszechnie, choć w sposób nie całkiem uzasadniony, był uznawany za wskaźnik polskiej przynależności narodowej, zwłaszcza gdy chodziło o rozgraniczenie polskości od niemczyzny (głównie lute-rańskiej) oraz polskości od rosyjskości (głównie prawosławnej). Nie oznaczało to bynajmniej, że Polak mógł być tylko katolikiem, a katolik - mieszkaniec naszych ziem - Polakiem. Tak na przykład liczna grupa Polaków Mazurów oraz Ślązaków z Cieszyńskiego była i jest wyznania protestanckiego.

124.    Bardzo ważnym, kto wie, czy nie najważniejszym wskaźnikiem przynależności narodowej jest subiektywne, znajdu-|;|cc wyraz w przeżyciach emocjonalnych i intelektualnych oraz w zachowaniach poszczególnych jednostek poczucie więzi kulturowej z daną wspólnotą narodową. Praktykowanie wzorców zachowań charakterystycznych dla danego narodu, jego obyczajów, znajomość, choćby powierzchowna, jego przeszłości, dziel kultury literackiej i artystycznej, poczucie emocjonalnego i intelektualnego utożsamienia się z zawartymi w tej przeszłości i w tych dziełach wartościami, przywiązanie do miejsca, w którym naród ma swoją siedzibę, do stron rodzinnych, kult tych samych bohaterów, •.zacunek wobec tych samych symboli - są to ważne wyznaczniki przynależności narodowej poszczególnych osób i całych zbiorowości. Jeżeli spotkają się ludzie, którzy dzielą przekonanie, że określona wspólnota kulturowa jest ich wspólnotą, można powiedzieć, że to przekonanie oraz towarzyszące mu poczucie więzi kulturowej włącza ich w skład danego narodu.

125.    Poczuciu więzi z własnym narodem towarzyszy z reguły świadomość odrębności, inności wobec wszystkich pozostałych narodów. Poczucie odrębności, rozgraniczenia przekształca się niekiedy w uczucie obcości, a nawet wrogości w stosunku do innych, w ksenofobię i szowinizm narodowy. Elementarną potrzebą człowieka jest potrzeba przynależności: być wśród swoich i być przez nich akceptowanym. Towarzyszy temu niekiedy potrzeba odgrodzenia się od innych, w tym zwłaszcza od innych zbiorowości narodowych, jasnego określenia, kto jest swój (wspólnota zaliczenia), a kto obcy (przestrzeń wykluczenia). Więź ze swoimi, solidarność z nimi daje poczucie siły i chroni przed zagubieniem. Ponieważ uczucia narodowe są jednymi z najsilniejszych w życiu indywidualnym i zbiorowym, mogą motywować zachowania zarówno szlachetne, jak i zbrodnicze.

126.    Czy można zatem wybrać przynależność narodową?

Można, to się zdarza. Tego rodzaju przypadki znamy także w naszych dziejach. Ludzie, którzy sami lub których przodkowie byli obcego pochodzenia, często uznawali Polskę za swoją ojczyznę