P1070849

Na zach. obrzeżu Ostrowa znajduje się budynek psałterii ustawiony poprzecznie przed kościołem Panny Marii. Dalszy ciąg obrzeża ku pn. tworzą kanonie należące do bpów sufraganów, usytuowane wraz z psałterią na linii dawnego muru obronnego. Jeszcze dalej wznosi się Akademia Lubrań-skiego (obecnie Muzeum i Archiwum Archidiecezjalne), dostępna, podobnie jak skrajnie położone nowsze Seminarium Zagraniczne, z ul. Lubrańskiego wychodzącej z pn. pierzei placu. Ulica ta na wysokości akademii skręca na wsch., łącząc się dalej z ul. Dziekańską biegnącą ku pn. Po zewnętrznej stronie ul. Lubrańskiego znajduje się kilka dawnych dworków wikariackich, a przy Dziekańskiej — przyczółek dawnej śluzy cybińskiej z bramą wjazdową na śluzę (relikt 3 fortyfikacji pruskich) (fig. 3).

Zagórze stanowi podkowiasto wygiętą ku pd. ulicę. Większość zawartej w jej łuku przestrzeni wypełnia ogród seminaryjny z gmachem seminarium od zach. i połączoną z nim kaplicą po stronie pd. Dalej na pd. znajduje się osiedle mieszkaniowe z lat dwudziestych w. XX zw. Nowym Zagórzem, a na samym pd. cyplu (na miejscu fortu Radziwiłła) — szeregowa zabudowa jednorodzinna z lat pięćdziesiątych.

KOŚCIÓŁ KATEDRALNY p. w. śś. PIOTRA I PAWŁA

Pierwotnie (do 1821) p. w. św. Piotra. Katedra pierwszego polskiego biskupstwa obejmującego państwo Mieszka I; po utworzeniu w r. 1000 metropolii gnieźnieńskiej biskupstwo ograniczone do zach. Wielkopolski i części Mazowsza. Pierwotnie podległe bezpośrednio kurii rzymskiej, ok. 1075 podporządkowane metropolii gnieźnieńskiej. Od 1821 arcybiskupstwo, złączone z gnieźnieńskim unią personalną uchyloną 1946, odtąd odrębna metropolia. Od 1962 kościół ma tytuł bazyliki mniejszej. Usytuowany między dwoma ramionami ul. Mieszka I (dawniej Ostrów Tumski), łączącymi się po stronie zach. w plac zw. katedralnym, wydłużony na osi kościoła, przed jego zach. fasadą (fig. 1); przyległa do fasady część 1 placu obniżona, dostosowana do poziomu wnętrza kościoła.

HISTORIA. Ok. 965 w pd.-wsch. części ówczesnego podgrodzia, na miejscu uprzednio zniwelowanej drewnianej zabudowy mieszkalnej powstał chrześcijański ośrodek kultowy, w którym 966 zbudowano co najmniej dwa prowizoryczne ba-ptysteria, zapewne związane z chrztem księcia, jego otoczenia i ludności. Na miejscu baptysteriów, w związku z utworzeniem 968 biskupstwa, budowa pierwszej murowanej katedry wczesnoromańskiej, w której zostali pochowani: książę Mieszko I zm. 992, król Bolesław Chrobry zm. 1025, książę Mieszko II am. 1034, a także ich kolejne żony. Prawdopodobna przebudowa zach. części kościoła w 1. ćw. w. XI. Budowla zniszczona 1034—38 w czasie reakcji pogańskiej i najazdu księcia czeskiego Brzetysława I, odbudowana od podstaw jako romańska z inicjatywy księcia Kazimierza Odnowiciela (1038—58), zapewne również tutaj pochowanego. W 1243 z inicjatywy bpa Boguchwała II rozebrana do fundamentów cała wsch. część katedry i na jej miejscu wzniesione nowe prezbiterium wczesnogotyckie, ukończone przez bpa Boguchwała III i konsekrowane 1262 przez dominikanina Wita, misyjnego bpa Litwy; 1253 wzmiankowana zakrystia, w której 1294 nowy ołtarz św. Stanisława bpa. Pożar wieży pd. 1267 spowodo-