P1080014

układem przestrzennym. Ostatecznie jednak forma wprowadzona w katedrze poznańskiej okazała się mniej odpowiednia, być może ze względu na szczupłość miejsca w chórze z powodu braku obejścia i dlatego formą wyjściową dla dalszego rozwoju typu katedralnego w polskiej architekturze gotyckiej stał się chór katedry wrocławskiej, zachowany do dnia dzisiejszego, podczas gdy trzynastowieczny chór katedry poznańskiej został rozebrany. by dać miejsce pod znacznie bardziej złożony i rozbudowany chór z przełomu XIV i XV wieku.

Budowa nowego chóru podjęta została na dziesięć lat przed lokacją miasta na przeciwległym brzegu Warty w roku 1253. Szczupłość miejsca na Ostrowie Tumskim spowodowała rozwój przedlokacyjnych organizmów osadniczych po drugiej stronie Warty na wiele lat przed samą lokacją. W istocie miasto lokacyjne wchłonęło część z tych wcześniejszych osad. Jedną z ważniejszych była osada przy kościele św. Gotarda, gdzie ostatecznie ulokowany został klasztor Dominikanów. Dominikanie, w przypadku osiedlenia się w mieście przedlokacyjnym, zgodnie z zasadami swojego oddziaływania na ludność miejską, zajmowali zawsze miejsce w osadzie najbardziej zurbanizowannej. Taką w okresie przedlokacyjnym w Poznaniu musiała być osada św. Gotarda. Metrykę przedlokacyjną ma również osada przy kościele św. Marcina. W związku z lokacją ufundowany został kościół far-ny pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. Dokonan w 1253 roku lokacja miasta na lewym brzegu Warty, budowa zespolonego z nim zamku książęcego spowodowała, iż niegdysiejsze osadnicze, książęce i kościelne centrum na Ostrowie Tumskim znalazło się na uboczu. Przekazanie Kościołowi kaplicy Mariackiej, dawniejszej kaplicy książęcego palatium, jasno pokazuje, że centrum władzy świeckiej oraz główny nurt działalności gospodarczej przemieściły się na drugą stronę Warty. Ostrów Tumski wraz z katedrą, mimo rozwoju lewobrzeżnych fundacji sakralnych, zachował status centrum religijnego nie tylko z racji lokalizacji tam katedry. W rzeczywistości katedra jeszcze długo po lokacji pełniła funkcję głównego kościoła miasta dla całego poznańskiego organizmu osadniczego z miastem lokacyjnym włącznie.

Kapituła poznańska wydała zgodę na erekcję parafii miejskiej pod warunkiem, że kler miejski w niedzielę i święta będzie uczestniczył w procesjach w kościele katedralnym i dopiero w roku 1302 poznański biskup Andrzej zezwolił na urządzanie procesji przy kościele famym. Źródła te wskazują, że w Poznaniu kościół katedralny, choć położony już na uboczu, pełnił funkcję odświętnego kościoła całego miasta. W uroczystych mszach świątecznych i niedzielnych uczestniczył kler zarówno z Ostrowa Tumskiego, jak i pozostałych kościołów Poznania. Jeśli w takiej uroczystej liturgii uczestniczyli duchowni z całego Poznania, to i ludność z całego miasta podążała na tę uroczystą liturgię do kościoła katedralnego.

W połowie XIII wieku, w związku z przeprowadzonymi lokacjami na prawie niemieckim, wzrasta zdecydowanie liczba mieszkańców miast i, co za tym idzie, także i liczba obsługujących ich duchownych. Nałożenie na kler miejski obowiązku uczestniczenia w liturgii katedralnej wynika także z sytuacji urbanistycznej polskich katedr, w tym także i poznańskiej. Ich początki w Gnieźnie, Poznaniu, Krakowie czy Wrocławiu związane były z grodami jako siedzibami władzy książęcej. Lokacje miast na prawie niemieckim, czy też ich wcześniejszy jeszcze przedlo-kacyjny rozwój, powodowały oddalanie się nowych centrów miejskich od dawniejszych obronnych centrów grodowych. W ten sposób katedry, pozostając na swoim uświęconym dawnym miejscu, znalazły się poza zasięgiem organizmów miejskich.

Popełnilibyśmy jednak błąd, gdybyśmy na podstawie przestrzennej odległości katedry od centrum miasta, którym jest rynek, wyciągali wniosek o peryferyczności czy nawet marginalizacji centrum katedralnego wobec miasta. Traktowanie katedry jako odświętnego kościoła dla całego miasta wskazuje, że Ostrów Tumski pozostawał duchowym, religijnym centrum miasta. Gdyby spojrzeć na Poznań zgodnie ze średniowiecznym widzeniem